ژئومورفولوژی
مهدی ثقفی؛ ابوالقاسم امیراحمدی؛ مریم ربیعی
چکیده
مخروط افکنهها بهعنوان یکی از اشکال ژئومورفولوژیکی مهم در تأمین آب اهمیت بسیار زیادی دارند. قسمت اعظم مراکز شهری و روستایی ایران بهویژه در بخشهای مرکزی و شرقی بر روی مخروط افکنهها استقراریافتهاند. آنها ازجمله اشکال ژئومورفولوژیکی هستند که فعالیتهای تکتونیکی در کنار تغییرات آب و هوایی مهمترین عامل کنترلکننده آنها ...
بیشتر
مخروط افکنهها بهعنوان یکی از اشکال ژئومورفولوژیکی مهم در تأمین آب اهمیت بسیار زیادی دارند. قسمت اعظم مراکز شهری و روستایی ایران بهویژه در بخشهای مرکزی و شرقی بر روی مخروط افکنهها استقراریافتهاند. آنها ازجمله اشکال ژئومورفولوژیکی هستند که فعالیتهای تکتونیکی در کنار تغییرات آب و هوایی مهمترین عامل کنترلکننده آنها محسوب میشود. مخروط افکنههای واقع در نیمه جنوبی حوضه آبریز دشت بیرجند بهعلت نزدیکی به شهر و استقرار مناطق مسکونی بر روی آن از اهمیت ویژهای برخوردار هستند. مسئله اصلی در این مقاله، چگونگی نقش عوامل آب و هوایی و فعالیتهای تکتونیکی در تغییر مورفولوژی مخروط افکنههای منطقه مورد مطالعه است. رشتهکوه باقران در جنوب حوضه آبریز دشت بیرجند بخشی از پهنه جوشخورده سیستان است. مهمترین واحدهای سنگی در این رشتهکوه آمیزههای افیولیتی کرتاسه فوقانی، فلیشهای کرتاسه- پالئوژن و کنگلومراهای نئوژن است که قدیمیترین واحدهای آن مربوط به کرتاسه فوقانی است. در این مطالعه از شواهد ژئومورفولوژی در بررسی مورفوتکتونیک فعال منطقه استفاده شده است. بهاینترتیب چگونگی در معرض قرارگیری و شکل لندفرمها حاصل از فرایندهای گوناگون جهت بررسی مورفوتکتونیک منطقه مورداستفاده قرارگرفتهاند. برای این منظور شاخصهای و مورد استفاده قرار گرفته است. بررسی دانهبندی نمونههای رسوبی و شبکههای زهکش مخروط افکنهها نشانگر چگونگی اثرگذاری شرایط اقلیمی و تکتونیکی است. برای این منظور از مشاهدات میدانی و گرانولومتری رسوبات استفادهشده است. نتایج حاکی از جوانی فعالیتهای تکتونیکی و چگونگی فعالیتهای مورفوتکتونیک و نیز شدت عملکرد فرایندهای دینامیک بیرونی در منطقه است. آنالیزهای گرانولومتری منطقه بهعنوان شاهدی از فعالیتهای تکتونیکی منطقه و تبدیل لندفرمهای مخروط افکنه به باهادا و دشتهای ریگی، نشانگر تغییر اقلیم و فعالیت فرسایش بادی بر روی این لندفرمها با شدت بیشتری میباشند.
معصومه رجبی؛ ابوالفضل سلیمانی
دوره 17، شماره 45 ، آبان 1392، ، صفحه 97-120
چکیده
کوهستان سبلان یکی از واحدهای مورفوتکتونیک شمال غرب کشور است که به دلیل وسعت قابل ملاحظه آن در پژوهش حاضر تنها به بررسی ویژگیهای مورفوتکتونیک و نئوتکتونیک دامنه جنوبی آن پرداخته شده است. منطقه انتخابی دارای مختصات جغرافیایی ¢36 °47 تا ¢00 °48 طول شرقی و 56¢ °37 تا ¢14 °38 عرض شمالی است. این منطقه از نظر هیدروگرافی متشکل از ...
بیشتر
کوهستان سبلان یکی از واحدهای مورفوتکتونیک شمال غرب کشور است که به دلیل وسعت قابل ملاحظه آن در پژوهش حاضر تنها به بررسی ویژگیهای مورفوتکتونیک و نئوتکتونیک دامنه جنوبی آن پرداخته شده است. منطقه انتخابی دارای مختصات جغرافیایی ¢36 °47 تا ¢00 °48 طول شرقی و 56¢ °37 تا ¢14 °38 عرض شمالی است. این منطقه از نظر هیدروگرافی متشکل از حوضههای پیسلرچای، آغمیون چای، بیوکچای (از زیرحوضههای رودخانه آجیچای) و آغلاغانچای (از زیرحوضههای بالخلوچای اردبیل) است. گسلهای اصلی و فرعی متعددی دردامنه جنوبی سبلان وجود دارد که آثار ژئومورفولوژی قابل توجهی بهجا گذاشتهاند. از پدیدههای مورفوتکتونیک عمده شناسایی شده میتوان به درههای خطی، انحراف آبراههها، پشتههای مسدودکننده، جابجایی مخروط افکنهها و چشمههای معدنی اشاره کرد.
اگرچه کوهستان سبلان از دوره میوسن فعال بوده اما مخروط اصلی آن در طی کواترنر تشکیل شده است (زمردیان 1381)، لذا این منطقه میتواند جزو مناطق فعال تکتونیکی باشد. جهت بررسی ویژگیهای تکتونیک جوان و ارزیابی میزان فعالیت آن در منطقه، سعی شده است از شاخصهای متعدد ژئومورفیک استفاده شود تا نتایج صحیحی در این مورد گرفته شود. شاخصهای استفاده شده شامل تضاریس جبهه کوهستان (Smf)، نسبت بین پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf) نسبت شکل حوضه زهکشی (Bs)، شاخص عدم تقارن توپوگرافی (Af)، عامل تقارن توپوگرافی (T) و شاخص ارزیابی نسبی فعالیتهای تکتونیکی (IAT) میباشد. این شاخصها به تفکیک در 4 حوضه زهکشی منطقه مورد بررسی قرار گرفتهاند. نتایج شاخصهای (Smf) و (Vf) برای دو حوضه حالت فعال و برای دو حوضه دیگر شرایط نیمهفعال نشان میدهد. شاخص نسبت شکل برای تمامی حوضهها شرایط فعال تکتونیکی را مشخص میسازد. نتایج شاخصهای تقارن و عدم تقارن توپوگرافی هم تأییدکننده نتایج شاخصهای فوق است. در نهایت سعی شده است از شاخص IAT نیز استفاده شود. گفتنی است شاخص IAT از متوسط کلاسهای مختلف شاخصهای ژئومورفیک بهدست میآید و وضعیت کلی فعالیتهای نئوتکتونیکی مناطق را مشخص میسازد. مطابق نتایج این شاخص، سه حوضه از چهار حوضه منطقه دارای نوع فعالیت زیاد و حوضه چهارم (بیوکچای) دارای فعالیت متوسط است. بنابراین دامنه جنوبی کوهستان سبلان به عنوان بخشی از کل واحد مورفولوژی و کوهستان، از نظر تکتونیکی هنوز هم فعال است.