نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• معصومه رجبی ¹
• ابوالفضل سلیمانی ²

¹ گروه آموزشی ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز

² جغرافیایی طبیعی (ژئومورفولوژی)

چکیده

کوهستان سبلان یکی از واحدهای مورفوتکتونیک شمال غرب کشور است که به دلیل وسعت قابل ملاحظه آن در پژوهش حاضر تنها به بررسی ویژگی­های مورفوتکتونیک و نئوتکتونیک دامنه جنوبی آن پرداخته شده است. منطقه انتخابی دارای مختصات جغرافیایی ¢36 ^°47 تا ¢00 ^°48 طول شرقی و 56¢ ^°37 تا ¢14 ^°38 عرض شمالی است. این منطقه از نظر هیدروگرافی متشکل از حوضه­های پیسلرچای، آغمیون چای، بیوک­چای (از زیرحوضه­های رودخانه آجی­چای) و آغلاغان­چای (از زیرحوضه­های بالخلوچای اردبیل) است. گسل­های اصلی و فرعی متعددی دردامنه جنوبی سبلان  وجود دارد که آثار ژئومورفولوژی قابل توجهی به­جا گذاشته­اند. از پدیده­های مورفوتکتونیک عمده شناسایی شده می­توان به دره­های خطی، انحراف آبراهه­ها، پشته­های مسدودکننده، جابجایی مخروط افکنه­­ها و چشمه­های معدنی اشاره کرد.
اگرچه کوهستان سبلان از دوره میوسن فعال بوده اما مخروط اصلی آن در طی کواترنر تشکیل شده است (زمردیان 1381)، لذا این منطقه می­تواند جزو مناطق فعال تکتونیکی باشد. جهت بررسی ویژگی­های تکتونیک جوان و ارزیابی میزان فعالیت آن در منطقه، سعی شده است از شاخص­های  متعدد ژئومورفیک استفاده شود تا نتایج صحیحی در این مورد گرفته شود. شاخص­های استفاده شده شامل تضاریس جبهه کوهستان (Smf)، نسبت بین پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf) نسبت شکل حوضه زهکشی (Bs)، شاخص عدم تقارن توپوگرافی (Af)، عامل تقارن توپوگرافی (T) و شاخص ارزیابی نسبی فعالیت­های تکتونیکی (IAT) می­باشد. این شاخص­ها به تفکیک در 4 حوضه زهکشی منطقه مورد بررسی قرار گرفته­اند. نتایج شاخص­های (Smf) و (Vf) برای دو حوضه حالت فعال و برای دو حوضه دیگر شرایط نیمه­فعال نشان می­دهد. شاخص نسبت شکل برای تمامی حوضه­ها شرایط فعال تکتونیکی را مشخص می­سازد. نتایج شاخص­های تقارن و عدم تقارن توپوگرافی هم تأییدکننده نتایج شاخص­های فوق است. در نهایت سعی شده است از شاخص IAT نیز استفاده شود. گفتنی است شاخص IAT از متوسط کلاس­های مختلف شاخص­های ژئومورفیک به­دست می­آید و وضعیت کلی فعالیت­های نئوتکتونیکی مناطق را مشخص می­سازد. مطابق نتایج این شاخص، سه حوضه از چهار حوضه منطقه دارای نوع فعالیت زیاد و حوضه چهارم (بیوک­چای) دارای فعالیت متوسط است. بنابراین دامنه جنوبی کوهستان سبلان به عنوان بخشی از کل واحد مورفولوژی و کوهستان، از نظر تکتونیکی هنوز هم فعال است.

کلیدواژه‌ها

• مورفوتکتونیک
• آثار ژئومورفیک گسل¬ها
• نئوتکتونیک
• شاخص¬های ژئومورفیک
• دامنه جنوبی سبلان

عنوان مقاله [English]

Study of Morphotectonic and Neotectonic Characteristics in Sabalan Mountain

نویسندگان [English]

• Masoomeh Rajabi ¹
• Abolfazl Soleimani ²

¹ Department of Geomorphology, University of Tabriz

² The natural geography (geomorphology)

چکیده [English]

Sabalan Mountain is one of main morphtectonic units of Iran. This unit has extensive area, therefore in this research only southern slopes of Sabalan have been selected. Study area is located between 37° 56´ to 38° 14´ N and 47° 36´ to 48° 00´ E. Selected area from hydrograph is formed of four basins, including Pislarchay, Aghmion, Biokchay and Aghlaghanchay. There are several faults in this area as geomorphic evidences. Main effects of these include linear valley, offset stream, escarpment, shutter ridges, displacement of alluvial fan and hot spring.
Southern slopes of Sabalan Mountain are active in terms of tectonic processes. For investigation of neotectonic characteristic we used several geomorphic indexes such as mountain front sinuosity (Smf), ratio of valley-floor with to valley height (VF), drainage basin shape ratio (BS), asymmetry factor (AF), topographic symmetry factor (T) and latitude ratio. This index was calculated in four basins in separation. According to Smf and VF results, two basins have active conditions and two others are semi active. BS index for all basins presents active tectonic. The results of AF and T confirm the above conclusion. In the end we used Latitade (Lat) ratio. According to this index, three basins are in active condition.

کلیدواژه‌ها [English]

• Morphtectonic
• Geomorphic evidence of faults
• Neotectonic
• Geomorphic index
• South slopes of Sabalan Mountain