نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

مدیرعامل در شرکت مهندسین مشاور رویان نقش آفرین

2-16

چکیده

تأثیرپذیری کالبدی و عملکردی سکونتگاه‌ها از محیط طبیعی امری مسلم و انکارناپذیر است. در این ارتباط عوامل عدیده­ای نقش ایفا می­کنند و متأثر از آن مکانیابی، ایجاد، گسترش فیزیکی، جمعیت پذیری و ... در سکونتگاه­های انسانی به­نحو متفاوتی شکل می­یابد. این پژوهش با هدف بررسی تحلیل الگوی فضایی نظام سکونتگاهی استان گیلان، تحت تأثیر عوامل طبیعی شکل گرفته است. در این مسیر سوال اصلی پیش­روی تحقیق، میزان تأثیر عوامل طبیعی بر الگوی فضایی نظام سکونتگاهی استان است. نظام سکونتگاهی استان گیلان بر اساس سرشماری اخیر شامل 2990 نقطه می­باشد که به­صورت تمام­شماری مورد توجه است. روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی است که در آن مطالعات اسنادی و روش­های تحلیل آمار فضایی در نظام اطلاعات جغرافیایی با روش تحلیل همبستگی خودکار فضایی مبتنی بر شاخص مورن I مورد توجه است. نتایج حاکی از آن  است که هرچند نظام سکونتگاهی استان گیلان از منظر جمعیت متمرکز نیست اما از نظر تمامی متغیرهای مورد بررسی (ارتفاع، شیب، جهت شیب، بارش، دما، تبخیر و تعرق، فاصله از آب­های سطحی و پوشش گیاهی طبیعی) تمرکز بالایی در توزیع نقاط سکونتگاهی در سطح استان مشاهده شده و همبستگی فضایی تمامی متغیرها با الگوی توزیع فضایی شکل گرفته، از نظر آماری معنادار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Spatial Pattern Analysis on the Gilan Province’s Settlement System in Relation with Environmental Factors

نویسنده [English]

  • Ali Alikhah

چکیده [English]

Settlements physical and functional affecting from the natural environment is obvious and undeniable. In this regard numerous factors play a role and by that location, building, physical development, population absorption and … in human settlements formed differently. This study aimed to analyze the spatial pattern of settlement in Gilan Province, has been formed under the influence of natural factors. In this way the main questions facing the study, is the effect of natural factors on the spatial pattern of settlement in the province. Gilan settlement system based on the last census has 2990 points, that all of them were considered in this research. The research method is descriptive- analytic and in it the documentary and spatial statistical analysis in geographic information system with the spatial autocorrelation analysis based on Moran's I index were used. The results indicate that although the settlements of Gilan province in terms of population is not concentrated but from all variables point of view (height, slope, slope aspect, precipitation, temperature, evapotranspiration, distance from surface water and natural vegetation) high clustering were observed in the distribution of the settlements in the province and spatial correlation of all the variables with the spatial distribution pattern were statistically significant

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Analysis
  • Settlement System
  • Natural Factors
  • spatial autocorrelation
  • Gilan
ـ بخشنده، نصرت (1378) «مبانی کوچ و کوچندگی در ایران»، نشر دانشگاه تربیت معلم.
ـ پیربابایی، محمدتقی (1370) «گزارش اصول و مبانی طرحریزی کالبدی مناطق روستایی- الگوها و معیارهای طراحی»، مدیریت بهسازی و مسکن.
ـ تولون، ب. (1374) «جغرافیای سکونت»، ترجمه محمد ظاهری، نشر دانشگاه تربیت معلم تبریز.
ـ حسین­زاده­دلیر، کریم (1380) «برنامه­ریزی ناحیه­ای»، نشر سمت.
ـ رحمانی، محمود (1383) «تحلیل اثر عوامل محیط طبیعی در الگوی توزیع فضایی سکونتگاه­ها و جمعیت روستایی شهرستان آمل»، فصلنامه جمعیت، شماره 49 و 50، صص 153-141.
ـ رهنما، محمدرحیم و امیرفخریان، مصطفی (1391) «تحلیل توزیع فضایی آژانس­های مسافرتی در کلانشهر مشهد»، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 16، پاییز (پیاپی 41).
ـ رهنمایی، محمدتقی (1369) «مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی: جغرافیا»، نشر مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران.
ـ زرگر، اکبر (1384) «درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران»، نشر دانشگاه شهید بهشتی.
ـ سعیدی، عباس (1377) «مبانی جغرافیای روستایی»، نشر سمت.
ـ سلطانی، نبی‌الله و ناصر علیقلی‌زاده فیروزجایی (1380) «تحلیل رابطه بین عوامل محیط طبیعی در الگوی توزیع فضایی سکونتگاه‌ها و جمعیت در ناحیه بهار همدان»، مجله جهاد، ش. 245-244، صص. 98- 90.
ـ سینگ، جاسبر و اس. اس. دیلون (1373) «جغرافیای کشاورزی»، ترجمه سیاوش دهقانیان، عوض کوچکی و علی کلاهی اهری، نشر دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ شکویی، حسین (1373) «دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری»، نشر سمت.
ـ شکویی، حسین (1377) «اندیشه­های نو در فلسفه جغرافیا»،(جلد اول)، نشر گیتاشناسی.
ـ غیور، حسنعلی (1368) «اثرات نامساعد بیوکلیمایی ناشی از عوامل طبیعی در دشت سیستان»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 13، صص 184-163.
ـ کردوانی، پرویز (1382) «نگاهی به نقش عوامل طبیعی در زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردم در برخی مناطق ایران»، نامه پژوهش فرهنگی، شماره 8، صص 158-127.
ـ محمدی، علیرضا (1388) «نقش عوامل طبیعی بر شهر گرمسار»،  http://www.garmsarnews.com/Garmsar/Garmsar012.htm.
ـ مخدوم، مجید (1372) «شالوده آمایش سرزمین»، نشر دانشگاه تهران.
ـ مشیری، سیدرحیم (1372) «جغرافیای کوچ‌نشینی»، نشر سمت.
ـ مطیعی لنگرودی، سیدحسن (1378) «جغرافیای اقتصادی ایران: کشاورزی»، نشر جهاد دانشگاهی مشهد.
ـ ملک­شهمیرزادی، صادق (1378) «ایران در پیش از تاریخ»، نشر سازمان میراث فرهنگی، تهران.
ـ موسوی کوهپر، سید مهدی و همکاران (1390) «تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه­های باستانی مازندران،» پژوهش­هایجغرافیایطبیعی، شماره 75 ، صص. 19-1.
ـ مهدوی، مسعود (1377) «مقدمه‌ای بر جغرافیای روستایی ایران»، نشر سمت.
ـ میرابوالقاسمی، محمدتقی (1369) «گیلان از آغاز تا مشروطیت»، نشر هدایت، رشت.
ـ میرموسوی، سید حسین و میریان، مینا (1390) «کاربرد روش­های زمین آمار در مطالعات توزیع مکانی بارش (مطالعه موردی: استان کرمان)»، فصلنامه جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 16، زمستان (پیاپی 38).
ـ نوری، هدایت­الله (1379) «تحلیل فضایی در جغرافیای کشاورزی»، فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، شماره 39، صص. 10-1.
ـ هاگت، پیتر (1375) «جغرافیا ترکیبی نو»، جلد دوم، ترجمه شاپور گودرزی‌نژاد،  نشر سمت.
-Church, Richard L. and Murray, Alan T. (2009), "Business site selection", location analysis and GIS, John Wiley & Sons Publication.
-Eiselt, H.A. and Marianov, Vladimir (Editors) (2011), "Foundations of Location Analysis", Publication of Springer.
-Fotheringham, A.S., Ch. Brunsdon and M. Charlton (2000), "A Quantitative Geography- Perspectives on Spatial Data Analysis", SAGE Publication.
-Lee, J. and D. Wong (2001), "Statistical Analysis with ArcView GIS", John Wiley & Sons Publication.
-Legendre, Pierre (1993), "Spatial Autocorrelation: Trouble or New Paradigm?", Journal of Ecology, Vol. 74, pp. 1659–1673.
-Wiegand, Thorsten and Moloney, Kirk A. (2014), "Handbook of Spatial Point- Pattern Analysis in Ecology", CRC Publication.