نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه خوارزمی تهران، نویسنده مسئول

2 جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

ایران از جمله کشورهای زلزله­خیز جهان است. نود درصد خاک ایران بر روی کمربند زلزله واقع است. کلان­شهر تهران بر اساس نقشه­های پهنه­بندی زلزله، جزو مناطق پرخطر محسوب می­شود. منطقه یک شهرداری تهران بر روی یکی از اصلی­ترین گسل­های شهر تهران به نام گسل شمال تهران واقع است. از آنجایی که شناسایی عوامل آسیب­رسان در کاهش مخاطرات ناشی از زلزله نقش به سزایی دارد، لذا سنجش عوامل آسیب­زا به منظور کنترل این عوامل و کاهش خسارات جانی و مالی می­تواند در کاهش آسیب­­ها نقش بسزایی داشته باشد.
هدف اصلی این پژوهش شناسایی مهم­ترین عوامل تشدیدکننده آسیب­­­رسان ناشی از زلزله در منطقه یک شهرداری تهران و همچنین شناسایی آسیب­پذیرترین نواحی در سه گروه نواحی با آسیب­پذیری زیاد، متوسط و آسیب­پذیری کم می­باشد. داده­­ها و اطلاعات جمع­آوری شده در این پژوهش، داده­های فضایی، آماری و توصیفی است. روش پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی با بهره­گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. نتایج حاصله مشخص می­سازد مهم­ترین عوامل تشدیدکننده آسیب­­ها در منطقه یک به ترتیب اولویت؛ فاصله از گسل، شیب زمین، همجواری با کاربری­های ناسازگار، عمر بنا، تراکم زیاد جمعیت، عدم دسترسی به فضاهای باز شهری و مساحت نامناسب قطعات زمین کاربری­ها می­باشد. همچنین آسیب­پذیرترین نواحی در این منطقه به ترتیب اولویت نواحی؛ هشت، شش، ده و چهار می­باشند

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of Earthquake Deleterious Factors in Tehran’s District 1 Using GIS

نویسندگان [English]

  • Ali Shamai 1
  • Najmeh Heidarzadeh 2
  • Babak Lotfi Moghadam 2

1 Khwarizmi Tehran University, author

2 Geography and Urban Planning of Kharazmy tehran university

چکیده [English]

Iran is one of the earthquake-prone countries in the world. Almost 90% of Iran is located in an earthquake belt. Based on seismic zoning maps, Tehran metropolitan area is highly dangerous and unsafe. Tehran’s district 1 is situated in one of the main Tehran's faults called North Tehran fault. Since recognizing the deleterious factors plays an important role in reducing earthquake dangers, so analysis of these factors can have a significant role in controlling the harmful factors and reducing death toll and financial losses.
 The main goal of this study is to identify the most important predisposing factors which result from earthquakes in Tehran's district 1, also to distinguish target areas according to their level of vulnerability as high, moderate and low is another aim of this paper. Data and information collected in this study are spatial, statistical and descriptive. The method of research is descriptive-analytic. In this paper, also the geographical information systems (GIS) have been used. The results indicate that the most important predisposing factors in the region are by an order of preference: the distance from the fault, the slope of the land, proximity of incompatibilities with applications, the building's life, population density, lack of access to open spaces and urban areas are parts. The most vulnerable regions of this area are 8-6-10-4 respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Predisposing Factors
  • District No.1 of Tehran
  • Earthquakes
  • Geographic information systems (GIS) District No.1 of Tehran Data Base
1ـ ابلقی، علیرضا (1384)، «یادداشت­های سردبیر»، مجله هفت­شهر، سازمان عمران و بهسازی شهری، شماره 19.
2ـ احدنژاد روشـنی، محسن؛ مـهدی، قرخلو؛ زیاری؛ کرامت­الله (1389)، «مدل­سازی آسیب­پذیری ساختمانی شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله­مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی نمونه شهر زنجان»، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 19، ص 198-171.
3ـ بحرینی، سیدحسین (1372)، «نقش فرم، الگو و اندازه سکونتگاه­ها در کاهش خطرات ناشی از وقوع زلزله»، جلد اول، مرکز مطالعات مقابله با سوانح ایران، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
4ـ بحرینی سیدحسین (1373)، «برنامه­ریزی و طراحی شبکه ارتباطی شهر رشت با هدف کاهش آسیب­پذیری ناشی از زلزله، طرح بسیج، توان فنی کشور برای مقابله با آثار زلزله»، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات مقابله با سوانح طبیعی ایران
5ـ پرتوی، پروین (1374)، «بررسی موانع، محدودیت­ها و تقابل در زمینه اجرای معیارهای کاهش آسیب­پذیری در برابر زلزله»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله، موسسه بین­المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله.
6ـ جایکا (1379)، «گزارش نهایی پروژه پهنه­بندی لرزه­ای تهران بزرگ»، مرکز مطالعات زلزله و زیست محیطی تهران بزرگ و آژانس همکاری­های بین­المللی ژاپن.
7ـ حاتمی­نژاد حسین؛ فتحی، حـمید؛ عشق­آبادی، فرشید (1388)، «ارزیابی مـیزان آسیب­پذیـری لرزه­ای در شهر»، نمونه مورد مطالعه منطقه 10 شهرداری تهران، مجله پژوهش­های جغرافیایی انسانی، شماره 68، ص20.
8ـ حبیب، فرح (1371)، «نقش فرم شهر در کاهش خطرت ناشی از زلزله»، مجموعه مقالات اولین کـنفرانس بین­المللی بـلایای طبیعی در مـناطق شهری، بخش اول، موسـسه بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله.
9ـ حسینی، مازیار (1381)، «چالش­ها و راهبردهای مدیریت بحران در شهر تهران»، سازمان مدیریت بحران، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله، جلد دوم ،تهران
10ـ زهرایی، سیدمهدی و ارشاد، لیلی (1384)، «بررسی آسیب­پذیری لرزه­ای ساختمان­های شهر قزوین»، نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران، جلد 39 .
11ـ سعیدنیا، احمد (1378)، «کاربری زمین شهری»، نشریه شماره 99، انتشارات مرکز مطالعات برنامه­ریزی شهری.
12ـ شریف­زادگان، محمدحسین؛ فتحی، حمید (1387)، «طراحی و کاربرد مدل­های فضایی ارزیابی و تحلیل آسیب­پذیری لرزه­ای در برنامه­ریزی و مدیریت شهری» دوفصلنامه صفه؛ شماره 46؛ بهار و تابستان 1387؛
13ـ شماعی، علی و پوراحمد، احمد (1391)، «بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه جغرافیا»، دانشگاه تهران، چاپ پنجم.
14ـ شیعه اسماعیل؛ حبیبی، کیومرث؛ ترابی کمال (1389)، «بررسی آسیب­پذیری شبکه­های ارتباطی شهرها در مقابل زلزله با استفاده از روش IHWP و GIS»، منطقه 6 تهران، مجله باغ نظر، شماره 13، سال 7.
15ـ عبدالهی، مجید (1382)، «مدیریت بحران در نواحی شهری»، انتشارات سازمان شهرداری­های کشور ، تهران
16ـ عبدی پرویز (1386)، «بررسی فعالیت­های لرزه­ای استان زنجان»، مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله، انتشارات موسسه بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله.
17ـ عزیزی، محمدمهدی (1383)، «نقش شهرسازی در کاهش آسیب­های زلزله، تجربه بم»، گزارش نهایی طرح پژوهشی معاونت پژوهشی، دانشگاه تهران، تهران.
18ـ عزیزی محمدمهدی، اکبری، رضا (1387)، «ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب­پذیری شهرها از زلزله»، نمونه منطقه فرحزاد تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 34، صص36-25 .
19عسگری، علی؛ قدیری، محمودعلی (1381)، «کاربرد روش­های برنامه­ریزی شهری (کاربری زمین) در کاهش آسیب­پذیری خطرات زلزله با جی­آی­اس»، نمونه منطقه 17 تهران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 67، صص63-78.
20ـ فخم، نسیم (1385)، «ایجاد یکSDD جهت مدیریت بحران زلزله»، پایان­نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر محمدحسین شریف­زادگان، برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
21ـ مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران (1376)، «پهنه­بندی خطر نسبی زمین لرزه در ایران»، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی، تهران.
22ـ منزوی، مهشید؛ سلیمانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ چاووشی، اسماعیل (1389)، «آسیب­پذیری بافت­های فرسوده بخش مرکزی شهرتهران در برابر زلزله» (مورد: منطقه 12)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 73، پاییز 1389، صص 18-1.
23ـ مهرزاد، جمال (1389)، «نآسیب­پذیری شهرها با تأکید بر مخاطرات طبیعی (زمین لرزه)»، همایش کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه­ریزی محیطی، 5 و 6 خرداد 1389، دانشگاه آزاد اسلامی خرم­آباد.
24ـ مهندسین مشاور بافت شهر (1384)، «تهیه الگوی توسعه و طرح تفصیلی منطقه و همکاری با شهرداری منطقه یک»، دی ماه 1384.
25ـ ویسه یدالله (1378)، «نـگرشی بر مطالعات شـهرسازی و برنامه­ریزی شـهری در مناطق زلزله­خیز»، پژوهشگاه بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله، تهران.
26- A.Ebert, N. Kerle (2008), "Urban Social Vulnerability Assessment Using Object-oriented Analysis of Remot Sensing and GIS Data", A Case Study for Tegucigalpa, Honduras, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol. xxxVll, part B7, Beijing, pp1307-1311.
27- Charveriat C. (2000), "Natural Disasters in Latin America and the Caribbean: Anoverview of risk; Inter-American Development Bank", Research Department Working Papers Series, 434, October 2000.
28- Hakan A. Nefeslioglu, Muammer Tun, Can Ayday (2002), "Change Detection of Structures in the Earthquake Hazard Zoning Map of Eskisehir City, Turkey, by Using Satellite Images", 2nd GRSS/ISPRS Joint Workshop on Data Fusion and Remote Sensing over Urban Areas, pp177-181.
29- NÆss, Petter (2001), "Urban Planning and Sustainable Development", European Planning Studies, Vol. 9, No. 4, pp 503-524.
30- T. Rashed, J. Weeks (2003), "Exploring the Spatial Association between Measures from Satellite Imagery and Patterns of Urban Vulnerability to Earthquake Hazard", Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol. xxxVll, Part B7, Beijing 2008, pp 987-990.