نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 هیئت علمی دانشگاه محقق اردبیلی
2 گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده
تازه های تحقیق
هدف از پژوهش حاضر، شناسایی و پهنهبندی آسیبپذیری محدودههای در معرض خطر وقوع زلزله در شهرستان اردبیل می باشد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که عوامل فاصله از گسل، کاربری اراضی، فاصله از کانون زلزلههای پیشین با بیشترین وزن، به عنوان مهمترین عوامل تأثیرگذار در وقوع زلزله در منطقه مورد مطالعه میباشند. گرچه عوامل متعددی در شکلگیری نقاط بحرانی زلزله نقش دارند، امّا ویژگیهای فضایی خطوط گسل در تشدید آسیبپذیری سکونتگاههای جمعیتی شهرستان تأثیر بهسزایی دارد. بررسیهای نهایی نشان میدهد که پهنههای با آسیبپذیری بالا، نزد یک به خطوط گسل هستند و به موازات فاصله گرفتن از خطوط گسل از شدّت خطر زلزله هم کاسته میشود. ایمانی و پورخسروانی (1396) و آرامی و همکاران (1401)، نیز عامل فاصله از گسل را به به عنوان مهمترین عامل موثر در پهنهبندی خطر لرزه‌خیزی شهرستان اردبیل معرفی کردهاند و بیان داشته اند، نواحی که در مجاورت گسلهای اصلی میباشند، بیشتر در معرض خطر زلزله قرار دارند. لذا نتایج پژوهش حاضر با نتایج مطالعات پیشین انجام یافته، مطاقت و همخوانی بالایی دارد. به علاوه، تجزیه و تحلیل نقشه نهایی، با پوشش 67/16 درصدی پهنههای با پتانسیل آسیبپذیری زیاد و مساحت 27/30 درصدی پهنههای دارای احتمال آسیبپذیری نسبتاً زیاد، نشاندهندهی آسیبپذیری بالای منطقة مورد مطالعه، از لحاظ رخداد زمینلرزه میباشد و نواحی شمالی و جنوبی شهرستان، دارای بیشترین پتانسیل آسیبپذیری در برابر خطر زلزله هستند. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، شهر اردبیل در پهنه آسیبپذیری متوسط زلزله قرار دارد. ولی شهرهای هیر و آراللو در طبقه آسیبپذیری زیاد و شهر ثمرین در طبقه آسیبپذیری نسبتاً زیاد، قرار دارند و استقرار یـافتن کـانونهـای شـهری در پهنههای آسیبپذیر، این شهرها را در معرض تهدید و آسیب جدی قرار داده است.
با توجه به این امر که زلزله میتواند خسارتهای جبران ناپذیر مالی و جانی به دنبال داشته باشد، لازم است تا سازمانهای متولی و مسئول از جمله؛ استانداری اردبیل، اداره کل مدیریت بحران، اداره کل راه و شهرسازی استان اردبیل، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، شهرداریها، به نتایج پژوهش حاضر توجه کنند و با انجام اقدامات مسئولانه و همافزایی لازم، اقدامات حفاظتی مناسب و البته کارشناسی شده توسط متخصصان، را در دستور کار خود قرار دهند. شایان ذکر میباشد که پس از زلزله رخ داده در مورخۀ 10/12/1375 اردبیل هرچند اقداماتی برای ایمنسازی مناطق مسکونی صورت گرفته است، امّا همچنان پس از گذشت ۲7 سال از آن فاجعه و علیرغم قرار گرفتن، بخش اعظمی از شهرستان اردبیل، بر روی گسل یا در فاصله نزدیک به گسل، این شهرستان آمادگی لازم در برابر زلزلههای شدید را ندارد. بنابراین انجام اقداماتی، از جمله؛، جلوگیری از استقرار، صدور مجوز و ممانعت از ساخت‌وساز بر روی گسلها، جلوگیری از استقرار و تمرکز سکونتگاههای شهری و روستایی در پهنههای با خطر بالا، تداوم و سرعت دادن به بحث مقاومسازی اماکن روستایی و حتی شهری، اصلاح ساختار و تراکم جمعیتی و ساختمانی در نواحی با پهنه آسیب پذیری بالا برای کاهش آسیب رسانی، آگاه‌سازی عمومی در راستای اقدامات پیشگیرانه قبل از وقوع حوادث، آموزشهای امدادی، دسترسی تمام سکونتگاههای شهری و روستایی به راه‌های ارتباطی و مراکز امدادرسان برای دسترسی سریع به مناطق بحرانی پس از وقوع زلزله، جهت کاهش آسیب‌های جانی و خسارات مالی ناشی از بحران زلزله در مراکز جمعیّتی شهرستان اردبیل، امری ضروری به نظر می‌‌رسد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The danger of earthquakes causes irreparable damage to societies. Therefore, it is effective to prepare to deal with it by identifying vulnerable points. Ardabil City is not exempt from this rule due to the existence of many faults, seismic points, and non-compliance with standards. Based on this, the current research seeks to measure and evaluate the vulnerability of Ardabil City against the risk of earthquakes. For this purpose, first by examining research sources related to the subject, some of the most important factors affecting the occurrence of this phenomenon were prepared as independent variables. Valuation and standardization of the layers were done by using the fuzzy membership function and weighting of the criteria, using the CRITIC method. Finally, modeling was done using the MARCOS multi-criteria decision-making method. The results of the study showed, respectively; The factors of distance from the fault, land use, and distance from the earthquake center have the greatest influence on the occurrence of earthquakes in the region with the weight coefficient of 0.110, 0.104, and 0.102. In addition, according to the results of the research, 16.67% of the entire city of Ardabil has a high vulnerability potential and 30.27% has a relatively high vulnerability probability. Also, based on the results of the research, Ardabil city is at an average level in terms of the level of vulnerability to earthquake risk, the cities of Hir and Arallo are in the high vulnerability category and Somarin city is in the relatively high vulnerability zone. In addition, according to the findings of the research, 22.86 and 30.86 percent of the settlements and villages of Ardabil, respectively; In the area with high and relatively high vulnerability, 13.14% in the area with moderate vulnerability, and respectively; 22.28 and 10.86% are located in the area with relatively low and low earthquake vulnerability.
کلیدواژه‌ها [English]
خطر زلزله همواره بر جوامع بشری سایه افکنده و خسارات جبرانناپذیری به این جوامع وارد میکند. بنابراین آمادگی برای مقابله با این بحران با شناسایی نقاط آسیبپذیر و رفع آنها در کاهش خسارات ناشی از زلزله مؤثر است. در این میان شهرستان اردبیل با توجه به وجود گسلهای متعدد، نقاط لرزهخیز، عدم رعایت استانداردها و غیره، از این قاعده مستثنی نمیباشد. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال سنجش و ارزیابی آسیبپذیری شهرستان اردبیل در برابر خطر زلزله، میباشد. بدین منظور ابتدا با بررسی منابع پژوهشی مرتبط با موضوع، برخی از مهمترین عوامل مؤثر بر وقوع این پدیده، به عنوان متغیرهای مستقل تهیه شد. ارزشگذاری و استانداردسازی لایهها، با استفاده از تابع عضویت فازی و وزندهی معیارها، با بهرهگیری از روش کرتیک انجام گردید. در نهایت مدلسازی با استفاده از روشتصمیمگیری چند معیارۀ مارکوس صورت گرفت. نتایج مطالعه نشان داد، به ترتیب؛ عوامل فاصله از گسل، کاربری اراضی و فاصله از کانون زلزله، با ضریب وزنی 110/0، 104/0 و 102/0، بیشترین تأثیرگذاری را در رخداد زمینلرزه منطقه دارند. به علاوه با توجه به نتایج حاصل از پژوهش، 67/16 درصد، از کل شهرستان اردبیل، دارای پتانسیل آسیبپذیری زیاد و 27/30 درصد، دارای احتمال آسیبپذیری نسبتاً زیاد است. همچنین بر اساس نتایج پژوهش، شهر اردبیل از نظر میزان آسیبپذیری در برابر خطر زلزله، در سطح متوسط میباشد و شهرهای هیر و آراللو در طبقه آسیبپذیری زیاد و شهر ثمرین در پهنۀ آسیبپذیری نسبتاً زیاد قرار دارند. به علاوه، طبق یافتههای پژوهش، 86/ 22 و 86/30 درصد از آبادیها و روستاهای شهرستان اردبیل، به ترتیب؛ در پهنه با آسیبپذیری زیاد و نسبتاً زیاد، 14/13 درصد در پهنه با آسیبپذیری متوسط و به ترتیب؛ 28/22 و 86/10 درصد در پهنه با آسیبپذیری نسبتاً کم و کم، زلزله قرار دارند.
)