نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار مرکز تحقیقات گردشگری، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 دکتری، گروه جغرافیا، واحد نجف اباد، دانشگاه ازاد اسلامی، نجف اباد، ایران
3 دانشجو دکتری، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
چکیده
سیمای بصری شهری به مثابه عنصری مهم و اساسی در محیطهای انسان‌ساخت و به‌ویژه در فضاهای شهری، تأثیر بسزایی بر کارکردهای روانی و اجتماعی به همراه دارند. هدف از این پژوهش تبیین نقش سیمای بصری در رفتار شهروندان منطقه 8 شهر اصفهان با رویکردی از نظر هدف توسعهای- کاربردی و از نظر روش شناسی پژوهش توصیفی- تحلیلی متکی بر مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی میباشد. جامعه آماری کلیه افراد بالای 15 سال ساکن در این منطقه(239756 نفر) است، که 204 نفر به عنوان حجم نمونه به وسیله پرسشنامه محقق ساخته مورد ارزیابی قرار گرفتند. شاخص(نورپردازی، رنگ، خوانایی، خط آسمان، بو و صدا، جهتیابی، مبلمان شهری، امنیت اجتماعی، حس مکان، سرزندگی، تصویر ذهنی، نگرش فضایی، مشارکت اجتماعی) با استفاده از مبانی نظری استخراج شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های T تک نمونه‌ای، رگرسیون چندگانه و برای تحلیل مسیر از مدل معادلات ساختاری استفاده شد. یافتههای پژوهش حاکی از؛ معناداری کلیه شاخصهای بررسی شده در سطح 95 درصد اطمینان میباشد، در بین شاخصهای سیمای بصری شاخص، رنگ بییشترین ضریب و تأثیر را در سیمای بصری منطقه 8 اصفهان و شاخص حس مکان- هویت بیشترین ضریب و تأثیر را در رفتار شهروندان این منطقه دارند. نتایج نشان میدهد؛ با توجه به درهم آمیزی مؤلفه‌ها و شاخصهای مفهوم سیمای بصری شهری، نقش آن بر جوانب مختلف رفتار شهروندان و بروز بحرانهای اخلاقی و انسانی انکارناپذیر میباشد.
تازه های تحقیق
از آنجا که بحث سیمای شهری و توجه به نیازهای انسانها در محیطهای شهری جایگاه ویژهای در مطالعات برنامهریزی و طراحی شهری به خود اختصاص میدهد. در پژوهش حاضر سعی بر آن شد، که به صورت موردی با بررسی منطقه 8 اصفهان به بیان و بررسی موضوع طرح شده در قالب 13 شاخص مطرح در خصوص متغیر مستقل(سیمای بصری) و متغیر وابسته( رفتار شهروندان) پرداخته شود. از نتایج میتوان استنباط کرد:
سیمای بصری شهری به مثابه عنصری مهم و اساسی در محیطهای انسان‌ساخت به‌ویژه در فضاهای شهری، تأثیر بسزایی برکارکردهای روانی و اجتماعی به خصوص در جوامع مدرن به همراه دارند؛ از اینرو استفاده از ظرافت‌های هنری و مهندسی رعایت شده در ساختار فیزیکی و طبیعی سازه‌ها و نمادهای شهری، گرافیک و هنرهای خیابانی(همچون نقاشی دیواری)، ایجاد ساختار مشابه در نمای ظاهری ساختمانها و ... باعث می‌گردد، تا علاوه بر زیباسازی محیط شهری، جلوه‌های بصری نیز در شهر توسعه یابند. پرواضح است، هر چه سیمای شهر از هارمونی و زیبایی بیشتری برخوردار باشد، نشاط بصری و روانی در شهر دوچندان خواهد شد. مطابق نتایج بهدستآمده از میان هفت بعد نورپردازی، رنگ، خوانایی، خط آسمان، بو وصدا، جهتیابی، مبلمان شهری بیشترین تأثیر را در رفتار شهروندان منطقه 8 اصفهان شاخصهای خوانایی و جهتیابی دارند؛ و همچنین مشخص شدهاست، که متغیر سیمای بصری بر رفتار شهروندان این منطقه تأثیر بسیاری دارد.
با توجه به مطالب بیان شده، میتوان نتیجه گرفت، که سیمای بصری میتواند در راستای افزایش سطح رفتار و تعاملات مثبت شهروندان تأثیرات بسیاری داشته باشد. همچنین عدم توجه به سیمای بصری به عنوان یک عنصر فضایی، به جهت نبود امکانات و تجهیزات، کمبود بودجه، عدم وحدت رویه، بی‌توجهی به نظرات کارشناسی متخصصین و مشاوران هنری، پراکندگی سلایق و ... موجب گردیده؛ شاهد وجود بافت ناکارآمد وفرسوده در محلاتی همچون کوجان، مارچین و غیره، ساخت پروژه‌هایی ناقص، یا حتی تخریب سازه‌های شهری در منطقه 8 اصفهان باشیم. لذا وجود مسائلی همچون اغتشاشات بصری در فضاهای شهری، آسفالت نامناسب معابر اصلی و فرعی، دیوارهای شکسته و شعار نویسی شده، ساختمان‌های فرسوده قدیمی با خطر ریزش، مبلمان شهری نامناسب و افسرده، زمین‌های خاکی رهاشده، حفاریها و گودبرداری‌های بلاتکلیف، نماهای ساختمانی مغایر با معماری ایرانی ـ اسلامی، نصب و الصاق انواع اعلانات بر در و دیوار ساختمان‌های شهری، سد معبر توسط دست فروشان و صاحبان مغازهها و بسیاری موارد دیگر بر لزوم و اهمیت توجه به سیمای بصری شهرها در سطوح مختلف محلی تا شهری و فرا شهری و به خصوص در منطقه مورد مطالعه را با به کارگیری مقررات، قوانین و سیاستگذاریهای مناسب دوچندان مینماید. بنابراین جهت دستیابی به اجتماعی پایدار و رفتار مناسب شهروندان در شهرها شناخت، بررسی، و بهبودِ سیمای بصری شهری اهمیت مییابد.
راهکارها:
- توجه به امر پیاده مداری و بستر سازی معابر و راههای منتهی به فضاهای عمومی جهت جذابیت بیشتر برای تشویق شهروندان به حرکت پیاده و در نهایت افزایش پویایی و تعاملات اجتماعی در سطح منطقه 8،
- توسعه و امکان طرح نمادهای فرهنگی، سنتی، اسلامی و نشانهها و اِلمانهای کالبدی و معنایی در سطح فضاهای عمومی منطقه و میادین و خیابانهای منطقه 8 اصفهان،
- بهبود ذهنیت فضا: فرصت‌های رفتاری، القائات معنایی، برازندگی، ارزش زیباشناختی، رویه هنجاری-اخلاقی، هم‌ساختگی، خوانایی، معنی فـرهنگی نمادین در سطح محلات و بخصوص درفضاهای عمومی مورد استفاده شهروندان منطقه8( از جمله مراکز خرید مانند خیابان رباط، پنج طبقه و..).
- بهبود عینیت فضا: که شامل نقشه منطقه، سیمای بصری منطقه 8، انواع فعالیت، نوع رفتار مردم، صدا و بوی موجود در فضاهای عمومی، طبیعت و طراوت در سطح پارکها و خیابانها و ...، و در نهایت پراکنش کاربری‌ها میباشد؛
- بهسازی بافت‌های فرسوده و زیباسازی این نقاط،( 242 هکتار بافت فرسوده در منطقه 8 اصفهان عمدتاً در محلههای مارچین و کوجان).
- توجه به هنر عمومی و عناصر گرافیکی محیطی برای ارتقای ارزشهای بصری در سطح فضاهای عمومی و بخصوص خیابانها و معابر موجود در منطقه 8 اصفهان (خیابان ها و شریانهای اصلی و مهم مانند خیابان رزمندگان، رباط وغیره، و لبه های منطقه مثل خیابان امام خمینی، بهارستان، کاوه، فروغی)،
- مرمت و ساماندهی بناهای قدیمی و متروکه با ارزش و استفاده مجدد از آنها مانند برجهای کبوتر خانه (مانند برجهای کبوتر خانه محله بافت فرسوده کوجان )که علاوه بر کارکرد زیبایی شناختی میتواند به عنوان نشانه و نمادی در سطح فضاهای شهری منطقه مورد مطالعه به ادراک شهروندان و جهتیابی آنان کمک کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Explaining the role of the visual image on the behavior of citizens (a case study of the 8th district of Isfahan)
نویسندگان [English]
- hamid saberi 1
- Hajar Nasehi 2
- mehdi alizadeh 3
1 Assistant Professor of Tourism Research Center , Department of Geography and Urban planning, Najafabad Branch Islamic Azad University Najafabad Branch Iran.
2 PhD . Department of Geography,Najafabad Branch , Islamic Azad University, Najafabad , Iran
3 PhD Candidate in Geography and Urban Planning, Khwarazmi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
As a fundamental element in man-made environments, especially in urban spaces, urban visual appearance significantly impacts psychological and social functions. This research aims to explain the role of the visual image in the behavior of District 8 of Isfahan City citizens with an approach in terms of developmental-applicative goal and descriptive-analytical research methodology based on library and field studies. The statistical population is all people over 15 years of age living in this area (239,756 people), which was analyzed using Cochran's formula of 204 samples. A researcher-made questionnaire was used to collect information. To achieve the goal indicators (lighting, color, readability, skyline, smell and sound, orientation, urban furniture, social security, sense of place, vitality, mental image, spatial attitude, and social participation) using the theoretical foundations of extraction became. For data analysis, one-sample T-tests, multiple regression, and the structural equation model were used for path analysis. The findings from the results of the investigation of the effect of visual appearance on the behavior of citizens showed; The readability index is the first and the orientation index is the second. Finally, the results show that the visual appearance of the city in the urban context of the 8th district of Isfahan has a significant effect on the behavior of the citizens of this region according to all dimensions, components, and indicators, and according to the intermingling of the components and indicators of the concept of appearance. Visually, its role in various aspects of citizens' behavior and the emergence of moral and humanitarian crises is undeniable.
کلیدواژه‌ها [English]
- visual appearance
- citizens'
- behavior
- Isfahan region 8
- City view
سیمای بصری شهری به مثابه عنصری مهم و اساسی در محیطهای انسان‌ساخت و به‌ویژه در فضاهای شهری، تأثیر بسزایی بر کارکردهای روانی و اجتماعی به همراه دارند. هدف از این پژوهش تبیین نقش سیمای بصری در رفتار شهروندان منطقه 8 شهر اصفهان با رویکردی از نظر هدف توسعهای- کاربردی و از نظر روش شناسی پژوهش توصیفی- تحلیلی متکی بر مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی میباشد. جامعه آماری کلیه افراد بالای 15 سال ساکن در این منطقه(239756 نفر) است، که 204 نفر به عنوان حجم نمونه به وسیله پرسشنامه محقق ساخته مورد ارزیابی قرار گرفتند. شاخص(نورپردازی، رنگ، خوانایی، خط آسمان، بو و صدا، جهتیابی، مبلمان شهری، امنیت اجتماعی، حس مکان، سرزندگی، تصویر ذهنی، نگرش فضایی، مشارکت اجتماعی) با استفاده از مبانی نظری استخراج شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های T تک نمونه‌ای، رگرسیون چندگانه و برای تحلیل مسیر از مدل معادلات ساختاری استفاده شد. یافتههای پژوهش حاکی از؛ معناداری کلیه شاخصهای بررسی شده در سطح 95 درصد اطمینان میباشد، در بین شاخصهای سیمای بصری شاخص، رنگ بییشترین ضریب و تأثیر را در سیمای بصری منطقه 8 اصفهان و شاخص حس مکان- هویت بیشترین ضریب و تأثیر را در رفتار شهروندان این منطقه دارند. نتایج نشان میدهد؛ با توجه به درهم آمیزی مؤلفه‌ها و شاخصهای مفهوم سیمای بصری شهری، نقش آن بر جوانب مختلف رفتار شهروندان و بروز بحرانهای اخلاقی و انسانی انکارناپذیر میباشد.
- آفتاب، احمد؛ علیپور، ابراهیم،(1394). بررسی و تحلیل رابطه بین سیمای بصری شهر و رفتار شهروندان(مطالعه موردی: شهر اردبیل)، نشریه جغرافیایی سرزمین، 12(46): 41- 56.
- اصغری زمانی، اکبر؛ ولیزاده کامران، خلیل؛ رحمانی، رباب.(1401). بررسی تطبیقی وضعیت خط آسمان شهری با استفاده از تحلیلها سه بعدی GIS، مطالعه موردی: شهرک ولیعصر و رشدیه تبریز. نشریه علمی جغرافیا و برنامهریزی، 26(80): 1-26.
- اسدپور، فائزه؛ مهدینژاد، جمالالدین؛ شرقی، علی؛ صالح صدقپور، بهرام.(1400). شناسایی و ارزیابی عوامل ساماندهی بصری موثر بر بهبود سیمای کالبدی روستاهای ایران، پژوهشهای روستایی، 12(3): 572- 589.
- حائری، ساناز؛ اسماعیل دخت، مریم.(1401). مقیاسهای تعامل منظر شهری با اکولوژی شهری در برنامههای توسعة شهری، فصلنامه منظر،59: 58-73.
- پاکزاد، جهانشاه.(1385). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، انتشارات شهیدی.
- پاکنژاد، نوید؛ طبیبیان، منوچهر؛ لطیفی، غلامرضا.(1398). تبیین چارچوب تأثیر سازمان فضایی بر الگوهای رفتاری شهروندان(مطالعه تطبیقی نحلات زرگنده و دروس با استفاده از روش تحلیل شبکه شهری UNA)، معماری و شهرسازی آرمان شهر،13(33): 227-239.
- رضایی، محمدرضا؛ رفیعی، قاسم.(1387). «سیمای بصری شهر و اثرات روان شناختی آن در ارتقا و بهبود کیفیت زندگی شهروندان»، همایش ملی روانشناسی و کاربرد آن در جامعه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.1387: 1-11.
- رازقی، محمدعلی؛ نوابخش، مهرداد؛ انصاری، حمید. (1396). ناهماهنگی‌های بصری در سیمای شهر اهواز و تأثیر آن بر رفتار اجتماعی شهروندان، تغییرات اجتماعی-فرهنگی، 14(1): 58-76.
- حاتمینژاد، حسین؛ همقدم، نوشا؛ کانونی، رضا.(1400). واکاوی مؤلفههای حکمروایی خوب شهری در ایجاد رضایتمندی سکونتی با رویکرد آیندهپژوهی(مطالعه موردی: شهر رشت)، نشریه علمی جغرافیا و برنامهریزی، 26(81):61-43.
- ستارزاد فتحی، مانی؛ زارعی، مجید؛ هاشم پور، رحیم. (1398). تحقیق در مورد اصول رفتارگرا و فضاهای شهری دموکراتیک؛ ادغام ایدهها، مجله معماری و شهرسازی ایران، برنامه ریزی، 10(18): 61-84.
- عابدینی، عیسی؛ آقاپور، مهدی.(1400). شناسایی عوامل کلیدی(پیشرانهای) شهروندی زیست محیطی(مطالعه موردی: شهروندان تبریزی)، نشریه علمی جغرافیا و برنامهریزی،26(80):185-202.
- علیاکبری، اسماعیل.(1385). رویکردی مفهومی به تأثیر سیمای بصری بر الگوهای رفتاری، جغرافیای(نشریه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)،4(10-11): 143-163.
- علی حسن، آواره؛ عامری سیاهویی، حمیدرضا. (1400). ارزیابی کیفیت شاخصهای سیمای شهری بر رفتار شهروندان موردی، خیابان اصلی شهر رانیه(دروازه)، اقلیم کردستان عراق. فصلنامه پژوهشی شهرسازی و معماری هویت محیط، 2(8).
- محمدی‌زاده، غلامحسین.(1394). تحلیل شناخت مفهوم سکونت و مسکن در جغرافیای محیطی با تأکید بر بازخوانش نظریه فرهنگگرایی آموس راپاپورت. مدیریت شهری و روستایی، 42(17): 369-402.
- ناصحی، هاجر؛ صابری، حمید.(1395). «بررسی رابطه بین سیمای بصری مناطق شهری و رفتار شهروندان منطقه 8 اصفهان»، دومین کنفرانس بین المللی یافتههای نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری. 1395: 1-17
- ناصحی، هاجر؛ صابری، حمید؛ قائدرحمتی، صفر؛ خادمالحسینی، احمد.(1401). مکانهای سوم و پایداری اجتماعی مناطق شهر اصفهان، فصلنامه چشمانداز شهرهای آینده، 3(2): 95-111.
)