نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه باستان شناسی،‌ واحد ابهر،‌ دانشگاه آزاد اسلامی،‌ ابهر،‌ ایران.

2 استادیار‌گروه باستان شناسی،‌ واحد ابهر، ‌دانشگاه آزاد اسلامی،‌ ابهر، ‌ایران.

چکیده

درجستار پیش رو به روش پژوهش تحلیلی – توصیفی نحوه شکل گیری شبکه آبرسانی و نظام توزیع آب در شهر سنقر از دوره های میانی تا معاصر اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است و اطلاعات کتابخانه ای در قالب اطلاعات اسنادی و آرشیوی و
یافته های میدانی به شیوه غیر تماسی EM گردآوری شده است. هدف از این بررسی شناخت هر چه بهتر شبکه آبرسانی سنتی شهر سنقر است که درگذشته نیاز جمعیت این شهر را رفع می نمود و اینک به دلیل عدم آگاهی از وضعیت فعلی نظام سنتی آب، و گسترش سازمان فضایی و فیزیکی شهر و ایجاد خطوط لوله کشی آب و فاضلاب، آثار باستانی وابسته به آب در زیر بافت نوین شهر مدفون شده است و شناسایی هر چه بهتر و مستندنگاری یافته ها در این زمینه اهمیت به سزایی در شناخت هویت فرهنگی و تاریخ فراموش شده شهر سنقردارد. لذا به دنبال پاسخ به این پرسش که شبکه آبرسانی نظام سنتی آب چه تاثیراتی بر شهر از گذشته تاکنون داشته است.؟ این فرضیه در نظر گرفته شد که به نظر می رسد شبکه آبرسانی و توزیع آب در شهر سنقر درشکل گیری و انسجام محله ها ازدوره میانی اسلامی به بعد تاثیرداشته است. دیوان حاکم در شهر سنقر از دوره میانی تا معاصر اسلامی برحفظ آثار مرتبط با آب و نحوه چگونگی توزیع آب در محله ها نظارت داشته است. نتیجه اینکه محله ها با توجه به اسناد و شواهد باستان شناسی مطابق با نظامنامه تقسیم آب در بافت سنتی شکل گرفته است و شهر سنقر از دوره های میانی تا معاصر اسلامی بر پایه شبکه آبرسانی دارای نظام سنتی توزیع آب بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation of water supply network and water distribution system in the Islamic period(Case study of Sonqor city)

نویسندگان [English]

  • mehran motamedi 1
  • zarin fakhar 2
  • farzad mafi 2

1 PhD student in Archeology, Abhar Branch, Islamic Azad University, Abhar, Iran.

2 Assistant Professor, Department of Archeology, Abhar Branch, Islamic Azad University, Abhar, Iran.

چکیده [English]

Introduction
In the present research, the traditional water system and the way of obtaining and exploiting water resources in the past have been studied. To verify the existence of this traditional system in this city, archival documents, which had a significant impact on our understanding of urban development and the water supply network, were referred to. It is the commencement of our understanding of how to use traditional canals and waterways, the signs of which can be recognized in the ancient context. Consequently, the key question was raised as follows: what effects did the water supply network and the traditional water system have on the formation of the spatial organization? In response to this question, this hypothesis was shaped that it seems that the water supply and water distribution network in the city of Sonqor affected the formation and cohesion of neighborhoods from the middle Islamic period onwards.
 
 
Data and method
The current research is applied research regarding the purpose of the research method, the data collection method is a case study, and the non-contact method of electromagnetism method has been subjected to a field survey. This method was used to determine the movement of water underground and to locate and prove the existence of springs and alluviums. The determined points of springs and canals as the studied community have been evaluated in a descriptive and non-experimental format. Collecting information from library and field methods and in a non-experimental descriptive format based on documents and ancient evidence, springs, aqueducts and reservoirs were located and identified on the maps using the analytical-descriptive method.
Discussion and conclusion
According to soundings done on the identification points of the springs outside the city, which were checked within a radius of 2 km from the city, the slope of the water flow of the springs and canals along the canal, waterways and streams based on the roughness and height position in the depth of the ground or the ground surface was calculated and measured based on the height of a place above the sea level. The result was that on the eastern side of Danesh Sara and Shah Murad Kariz; on the north side of the Chaman Pashm kariz; and on the western side with Malik kariz and Dara Maleh valleys, the depth of the water flow in the ground is between 3 and 7 meters. Underground water flows from the north of the city to the south of the city, with the slope of the land between 1.5% and 2% of natural alluvium and the water of springs and canals to the lower parts of the city. On the east side of the city, water flows downstream from the Daneshsara aqueduct with a slope of 2%, in the center of the city with a slope of 1.68%, and on the west side of the city with a slope of 1.5%. This procedure can be proven in the vicinity of the northern aqueducts compared to the southern aqueducts and in comparison to the height above sea level. Out of the total number of springs and aqueducts in Sonqor city, 17 points were identified and investigated, out of which 6 points had ancient remnants, and the rest of the studied community were located in the urban context.
Results
From the geology and natural geography point of view and according to the field and non-contact EM investigations, the collected information designates that the city of Sonqor was built on alluvial layers. These alluvial layers have changed the earth's surface water path over millions of years. This change has caused the alluviums in the northeast to be higher than the alluviums downstream in the south and southwest. Water appears at fewer than 5 meters on the alluvial layers and is easily accessible to the early inhabitants. Man can build his residence near natural springs by relying on communication and interaction with nature.
Consequently, in response to the research question, it can be said that when the city of Sonqor was formed, the most important component that was taken into account was the natural springs that appeared on the alluvial layers in the city of Sonqor. Water harvesting from this spring was done easily. The spatial organization and architecture of Sonqor city are also formed according to the concentration and locational focus of the springs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sonqor city
  • water supply
  • water distribution
  • Islamic period
  • Qajar. saljoghi .koliaie .sonqor
  • آگاه ، مهدی و حسنی سعدی ، مریم (1393) حقوق آب در فلات ایران در بستر تحولات اقتصادی و اجتماعی، تهران ، اندیشکده تدبیر آب ایران.
  • بهار، مهرداد (1384) از اسطوره تا تاریخ، تهران، چشمه.
  • ابونصر هروی، قاسم بن یوسف (1347) رساله طریق قسمت آب قلب، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن (1362) تاریخ منتظم ناصری، جلد (3)، تهران، دنیای کتاب.
  • بیات، عزیز الله (1393) کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران، تهران، امیرکبیر.
  • پیرنیا، محمد کریم (1383) سبک‌شناسی معماری ایران، تهران، سروش دانش.
  • پیگولوسکایا،ن .و دیگران( 1367 ).شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان،ترجمه عنایت اله رضا،تهران ،انشارات علمی و فرهنگی.
  • توحیدی، فائق (1385) فن و هنر سفالگری، تهران، سمت.
  • جهانگیر میرزا (1384) تاریخ نو شامل حوادث دوره قاجاریه از سال 1240 تا 1267، تهران، علم.
  • حاسب کرجی، ابوبکر محمد بن الحسن (1373) استخراج آب‌های پنهان، ترجمه حسین خدیو جم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (1383) زبده التواریخ جلد (2)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • خاوری شیرازی، فضل‌الله بن عبد النبی (1380) تاریخ ذوالقرنین جلد (2)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • خورشید دوست، علی‌محمد و همکاران (1390) «نقش فرآیندهای ژئو مورفیک رودخانه‌ای در ایجاد مخاطرات محیطی شهر سنقر در استان کرمانشاه» فصلنامه فضای جغرافیایی، ش. 35، صص 234-209.
  • دولتشاهی تهرانی، سلطان احمد میرزا یمن الدوله (1393) سنقر نامه، تهران، ابروباد.
  • رزم‌آرا، حسینعلی (1331) فرهنگ جغرافیایی ایران استان 5 کردستان جلد (5)، تهران، دایره جغرافیایی ستاد ارتش.
  • سراج، محسن و یوسفی فر، شهرام (1396) «نقش حکومت‌ها در ایجاد شبکه‌های آب‌رسانی کشاورزی در گستره شرقی خلافت تا حمله مغول» تاریخ ایران، ش. 22، صص 79-110.
  • سرمد، مرتضی (1351) حقوق آب جلد(1) تهران، نشر بی نا.
  • سلطان‌زاده، حسین و علیرضا (1396) «اهمیت آب و عناصر آبی در باغ ایرانی» منظر، ش. 38، صص 9-19.
  • سلطانی، محمدعلی (1370) جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان «باختران»، تهران، شقایق.
  • سید سجادی، منصور (1388) باستان‌شناسی شبه‌قاره هند، تهران، سمت.
  • شکرالله سنندجی (1375) تحفه ناصری، تهران، امیرکبیر.
  • صاعد اندلسی، صاعد بن احمد ابن (1376) التعریف بطبقات الأمم، تهران، میراث مکتوب.
  • ضرابی، اصغر و صفرآبادی، اعظم (1392)«ارزیابی اکوتوریسم پایدار در شهر کرمانشاه» جغرافیا و برنامه ریزی، ش.46، صص 127-150.
  • فرمانفرما، عبدالحسین میرزا (1392) وبای عالم گیر، تهران، تاریخ ایران.
  • قزوینی، یحیی بن عبد اللطیف الحسینی (1314) لب التواریخ، تهران، یمنی.
  • کلارک. جان. ای و برایان. دی (1395) کرمانشاه شهری در ایران، ترجمه سیاوش قلی پور، کرمانشاه، دانشگاه رازی.
  • گوبلو، هانری (1390) قنات‌ها: فنی برای دستیابی به آب، ترجمه ابوالحسن سرو قد مقدم، تهران،‌ پا پلی.
  • لسترنج، گی (1377) جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت‌های شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران، علمی و فرهنگی.
  • مقدسی اردبیلی (1394) در دیار کرمانشاهان، کرمانشاه، موسسه فرهنگی هنری کوثر.
  • ملک حسینی، افسانه و میرک زاده، علی اصغر (1394)«تحلیل اثرات اجتماعی – اقتصادی سد سازی بر توسعه روستایی (مطالعه موردی: سد سلیمانشاه)» جغرافیا و برنامه ریزی، ش.53، صص 325- 351.
  • مؤیدی، کیومرث (1388) سنقر در گندم‌زار کلیایی، تهران، پرتو واقعه.
  • ناصرالدین‌شاه قاجار (1372) شهریارجاده ها، تهران، پژوهشکده سازمان اسناد ملی ایران.
  • نظام‌الدین شامی (1363) ظفرنامه، تهران، بامداد.
  • وقایعی، علی‌اکبر (1392) مشکوه المسافرین، تهران، ناشر سفیر اردهال.
  • ویتفوگل، کارل آوگوست (1390) استبداد شرقی بررسی تطبیقی قدرت تام، ترجمه محسن ثلاثی، تهران نشر ثالث.
  • یارشاطر،احسان(1387)تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان جلد(3)قسمت(2)، تهران، انتشارات امیر کبیر.
  • Floor. Willem(2018) Kermanshah City & Province 1800-1945, Washington, mage.
  • Bijan(2007) Some Incomparable Aspects of Irrigation Art in Ancient Iran" Proceedings of the International History Seminar on Irrigation and Drainage, Tehran: IRNCID, pp11-24.
  • Gaube.Heinz(2018) "Die Traditionelle Wasserversorgung Von Kashan" Spektrum Iran, Vol31, Number1,pp1-17.
  • Minorski. Vladimir (1997)"Sunkur",Encyclopaedia of Islam, VOL9, Leiden, Brill.
  • Sanizadeh. Shahram Khora (2008) Novel hydraulic structures and water management in Iran: a historical perspective" Options Méditerranéennes,AN.83, pp25-43.
  • Soheli, Mehr Azar(2019) The Concept of Monument in Achaemenid Empire, New York,
  • Tolman,C.F(1937)Ground Water, New York And London, Mcgraw-Hill.