نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• مهدی نادریان فر ¹
• سیروس قنبری ²
• جواد بذرافشان ²

¹ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

² دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

با عنایت به قرارگیری منشأ جریان‌های ورودی آب به سیستان در کشور افغانستان، کمبود آب یکی از عوامل اصلی محدودکننده توسعه فعالیت-های کشاورزی در این منطقه بشمار می‌رود. بطوریکه خشکسالی‌های اخیر منجر به خشک‌شدن شریان‌های حیاتی، نابودی بنیان‌های تولیدی و ناپایداری زیست‌محیطی در منطقه شده است. در این راستا طرح آبیاری 46 هزار هکتار از اراضی کشاورزی سیستان به منظور انتقال سیلاب‌های جاری از کشور افغانستان به گودال‌های طبیعی معروف به مخازن چاه‌نیمه‌ها و امکان بهره‌برداری مناسب از سیلاب‌های مذکور برای توسعه‌ی کشاورزی و پایداری منطقه مورد تصویب و اجرا قرار گرفت. از سویی دیگر وضعیت پایداری محیطی از جمله مسائلی است که برای رسیدن به توسعه پایدار بسیار حائز اهمیت است. بنابراین در این پژوهش تلاش شده است تاثیر طرح 46 هزار هکتاری آبیاری دشت سیستان بر تغییرات مکانی - فضایی پایداری محیطی روستاها مورد کنکاش قرار گیرد. جامعة آماری پژوهش، ساکنین 40 روستای شهرستان هامون که با استفاده از فرمول کوکران از بین 19133 خانوار، تعداد 346 نفر پرسشگری بعمل آمد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، از نرم‌افزارهای سوارا، ماباک، جی. آی. اس و نیز از آزمون‌های ویلکاکسون در نرم‌افزار اس. پی. اس. اس برای تحلیل‌های آماری استفاده‌شده است. نتایج سطح‌بندی روستاها بر اساس مدل ماباک نشان می‌دهد با اجرای طرح انتقال آب پایداری 5/32 درصد روستاها کاهش، 5/37 درصد روستاها بدون تغییر و در 30 درصد روستاها، پایداری محیطی افزایش یافته است. برایند کلی مولفه‌های مورد بررسی نیز نشان می‌دهد که اجرای طرح انتقال آب به اراضی کشاورزی روستاییان بر تمامی مولفه‌های پایداری محیطی (به جز مولفه آسیب به حیات جانداران) تاثیر مثبتی برجای گذاشته است و با اجرای طرح سطح سبز کل منطقه از 22300 هکتار در سال 1397 به 55900 هکتار در سال 1399 افزایش یافته است.

کلیدواژه‌ها

• طرح انتقال آب
• پایداری محیطی
• روستا
• سیستان
• مدل ماباک

موضوعات

• برنامه ریزی روستایی

عنوان مقاله [English]

 The effect of 46,000 hectare irrigation plan of Sistan plain on spatial-spatial changes of rural environmental sustainability

نویسندگان [English]

• Mahdi Naderianfar ¹
• Sirous Ghanbari ²
• Javad Bazrafshan ²

¹ PhD student of Geography and Rural Planning, University of Sistan and Baluchistan

² Associate Professor of Geography and Rural Planning, University of Sistan and Baluchistan

چکیده [English]

 Introduction   
 Sistan region also has special environmental characteristics due to its location in arid and desert region. Low rainfall, high temperature and evaporation, poor vegetation, dependence of the region on the Helmand River water, intermittent reduction or cessation of the annual Helmand River water and the occurrence of droughts, the presence of alluvial soil with alternating layers of sand and clay and 120-day winds and the consequent occurrence of dust and the formation of quicksands, cause fragile and sensitive environmental conditions prevail in the region. In addition, in this region, after the closure of the border and the creation of a security wall at its periphery (which practically eliminated the concrete wall, the possibility of border crossings), water played the largest role in the economic, social and political development of the region. The reason for the increase in investment in the implementation of water control and diversion projects upstream (Afghanistan) and the restriction of water entering the Sistan plain, water should be considered as a very valuable commodity. Therefore, in the circumstances that the severity of water limitation in most villages of Sistan is a serious issue, paying attention to increasing water consumption efficiency and improving its productivity will be an inevitable necessity (Asghari Lafmajani and Naderianfar, 2012). According to studies, increasing water efficiency using pressurized and semi-pressurized systems from wells and reservoirs will increase from 20% to 90% and water transfer with piping system is more economically justified than water transmission system with It has open canals (Piri et al., 2014). The region is designed to increase the economic power of the villagers with the sustainability approach. The sustainability zone has been designed in 766 villages of Sistan in the form of 2137 groups of 20 hectares of water. An overview of scientific texts related to the subject of research shows that many researches have been done in relation to environmental issues and its effects; However, no research has been done on the impact of irrigation projects on environmental sustainability and there is a gap in studies in this field. Therefore, the present study, in the framework of a systemic approach, analyzes the spatial-spatial changes of the impact of the 46,000-hectare Sistan plain irrigation project on the environmental sustainability of rural areas of Hamoon city.
Results and discussion
The statistical population of the study includes 159 villages of Hamoon city with a total population of 66,675 people and 19,133 households. To achieve the desired results, villages with a population of more than 20 households were identified and then among these villages, with the opinion of social and technical experts, 40 villages in which the irrigation network was implemented and operated (10 villages in each development area) with a total population of 10150 people. And 3477 households were surveyed as sample villages. The sample size of households living in villages was determined based on Cochran's formula of 346 households, which were finally distributed according to the number of households in the sample villages of the questionnaires.
Conclusion                  
The study of the distribution of the studied villages in terms of the level of environmental sustainability before the implementation of the project shows that the villages with poor stability are mainly far from the wells and in low water years when the inflow of Helmand River to the region is somewhat reduced. He finds that the agricultural activities of these villages are completely stopped. Meanwhile, with the implementation of the water transfer plan to the agricultural lands of the villagers, there have been positive changes in the environmental stability of almost 30% of the villages compared to the past.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Water transfer plan
• environmental sustainability
• village
• Sistan
• mabak model