تبیین شاخص‌ها و پهنه‌بندی ریخت شناسی شهری از منظر توسعه پایدار؛ مطالعه موردی: منطقه یک شهرتبریز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دوره دکتری

2 دانشیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3 استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

در ده‌های اخیر یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار، دستیابی به توسعه پایدار شهری است؛ اما ازآنجایی‌که شهرها دارای سیستم پیچیده‌ای هستند، لذا شرایط آنها همیشه ساده و قابل تغییر نیست؛ بنابراین لازم است که از دیدگاه پایداری به‌دقت مورد ارزیابی قرار گیرند و عوامل مؤثر بر پایداری بررسی و شناسایی شود. هدف اصلی این پژوهش، تبیین شاخص‌های ریخت‌شناسی شهری از منظر توسعه پایدار و ارزیابی سطح پایداری محلات بر اساس این شاخص‌ها می‌باشد. پژوهش حاضر از نوع پژوهشی - کاربردی می‌باشد. شاخص‌های مورداستفاده در پژوهش عبارت‌اند از: عمر بنا، مصالح عمده ساختمانی، کیفیت ابنیه، شاخص فرکتال، شاخص وضعیت بافت، ضریب دید به آسمان (SVF)، دسترسی به خیابان اصلی، دسترسی به حمل‌ونقل عمومی، دسترسی به مراکز تجاری، دسترسی به کاربری آموزشی، شاخص تفاوت استاندارد شده پوشش گیاهی (NDVI)، دمای سطح زمین (LST) و اختلاط کاربری. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده مشخص گردید که محله‌های گل پارک، ولیعصر 1، ولیعصر 3، باغمیشه قدیم 3 جزو محلات با ریخت‌شناسی پایدار می‌باشند. همچنین، محله‌های گلکار، ولیعصر 2، کلانتر کوچه، پل سنگی 1 و 2، باغمیشه قدیم 1 و 2، بیلانکو 1 و 2 جزو محلات با ریخت‌شناسی نیمه پایدار می‌باشد. علاوه بر این، محله‌های کوی شهید بهشتی، ملا زینال 1 و 2، ایده‌لو 1 و 2، یوسف‌آباد 1 تا 3، سیلاب قوشتخانه 1 تا 3، ولیعصر 4، عباسی 1 و 2 نیز جزو محلات با ریخت‌شناسی ناپایدار می‌باشند. مجموع افراد ساکن در محلات با ریخت‌شناسی پایدار، نیمه پایدار و ناپایدار به ترتیب 46.544 نفر، 79.603 نفر و 89.851 نفر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation of the components and zoning of urban morphology based on sustainable development; Case study: District one of Tabriz

نویسندگان [English]

  • Amin Hamidi 1
  • Dariush Sattarzadeh 2
  • Nima Valizadeh 3
  • Lida Balilan Asl 2
1 Doctrate dissertation
2 Associate Professor, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
3 Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The aim of this research is to explain the indicators of urban morphology based on sustainable development and evaluate the level of sustainability of neighborhoods based on these indicators. The present research is of a research-applied type. The indicators used in the research are building age, building materials, building quality, fractal index, texture status index, sky view factor (SVF), proximity to the main street, proximity to public transportation, proximity to shopping centers, proximity to Education centers, Normalized difference vegetation index (NDVI), Land Surface Temperature (LST) and Land Use Mixing. The results determined that Gol Park, Valiasr 1, Valiasr 3, Baghmishe Ghadim 3 are the neighborhoods with sustainable morphology. Also, Golkar, Valiasr 2, Kalantar Koocheh, Sangi Pol 1 and 2, Baghmishe Ghadim 1 and 2, Bilanko 1 and 2 are the neighborhoods with semi-sustainable morphology. In addition, the neighborhoods of Shahid Beheshti, Mullah Zeinal 1 and 2, Idealo 1 and 2, Yousefabad 1 to 3, Ghoshtkhaneh seylab 1 to 3, Valiasr 4, Abbasi 1 and 2 are the neighborhoods with unsustainable morphology. The results showed that neighborhoods with high social and economic status are generally sustainable neighborhoods and neighborhoods with low social and economic status and informal settlements including Shahid Beheshti alley, Mullah Zinal 1 and 2, Ideolo 1 and 2, Yousefabad 1 to 3, Ghoshtkhaneh seylab is 1 to 3, they are unsustainable. The total number of people living in neighborhoods with sustainable, semi-sustainable, and unsustainable morphology is 46.544, 79.603, and 89.851, respectively. Based on the results, texture status index, NDVI, and proximity to public transportation with weights of 0.18335, 0.12975, and 0.11036, respectively, are three essential indicators in explaining urban morphology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Morphology
  • Sustainable Development
  • Sustainable Urban Morphology
  • District One of Tabriz

مراجع

  • پروزن، ادریس، کرکه آبادی، زینب، ارغان، عباس. (1396). تحلیل پایداری محلات شهری بر مبنای شاخص‌های توسعه پایدار (نمونه موردی شهر مهاباد). فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، دوره 9، شماره 2، صص 124-107.
  • تقوایی، مسعود، صفرآبادی، اعظم. (1392). توسعه پایدار شهری و برخی عوامل مؤثر بر آن (موردمطالعه: شهر کرمانشاه)، مطالعات جامعه شناختی شهری (مطالعات شهری)، دوره 3، شماره 6، صص 22-1.
  • ثقه الاسلامی، عمیدالاسلام. (1385). راهکارهایی برای توسعه شهری پایدار در بافت های تاریخی، ماهنامه تخصصی – پژوهشی پیام مهندس، دوره 7، شماره 34، صص76-68.
  • حاتمی نژاد، حسین، همائی فر، علی، پیروز، تکتم، پریشاد، زهرا. (1391). کلانشهر مشهد و توسعه پایدار: بررسی طرح های توسعه و عمران با تأکید بر دیدگاه شهر فشرده. چهارمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد.
  • حاجی‌پور، خلیل، فروزان، نرجس. (1393). بررسی تأثیر فرم شهر بر میزان مصرف انرژی عملکردی در بخش مسکونی، نمونه موردی: شهر شیراز. نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 19، شماره 4، صص 26-17.
  • حسین زاده دلیر، کریم، قربانی، رسول، شکری فیروزجاه، پری. (1388). تحلیل و ارزیابی کیفی سنجه های پایداری شهری در شهر تبریز، مجله مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، دوره 1، شماره 2، صص 18-1.
  • خاکساری، علی، عظیمی، میترا، خاکی، ادریس. (1397). بررسی تأثیر اختلاط کاربری‌ها بر تولید سفر در محله‌های شهری ( نمونه موردی محله‌های 5 و 6 شهر بانه). فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه ای، دوره 3، شماره 5، صص 27-1.
  • درودی، محمدهادی، خوشاب، علی. (1393). ارزیابی و تحلیل شاخص های تعیین محدوده بافتهای فرسوده شهری در ایران، ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مولفه های شهر اسلامی، مشهد.
  • رحیمی، حسین. (1388). مقدمه ای بر جغرافیا و توسعه پایدار. نشر اقلیدس.
  • رفیعیان، مجتبی، فتح جلالی، آرمان، داداش پور، هاشم. (1390). بررسی امکان سنجی تأثیر فرم و تراکم بلوکهای مسکونی بر مصرف انرژی شهر، نمونه موردی: شهر جدید هشتگرد. معماری و شهرسازی آرمان شهر، دوره 4، شماره 6، صص 116-107.
  • زاکس، اینیاسی. (1375). نگاهی به تعاریف توسعه پایدار از دیدگاه های مختلف، ترجمه: ویکتوریا جمالی. خبرنامه انجمن متخصصان محیط‌زیست ایران، دوره 2، شماره 3، صص 10-2.
  • زنگنه، یعقوب. (1394). درآمدی بر اقتصاد شهری، انتشارات آذرخش.
  • زیاری، کرامت اله. (1394). برنامه‌ریزی شهرهای جدید، تهران، انتشارات سمت.
  • قرائی، آزاده، زبردست، اسفندیار، ماجدی، حمید. (1399). گونه شناسی فرم شهر و ساختار فضایی پایدار؛ با نظری بر کلان‌شهر تهران. هویت شهر، دوره 14، شماره 1، صص 32-17.
  • قربانی، رسول، محمودزاده، حسن، حسین پور، مازیار. (1397). ارزیابی شاخص‌های کالبدی مسکن با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه موردی: مناطق 2و4 شهر تبریز). فصلنامه جغرافیا، دوره 16، شماره 5، صص 90 -102.
  • قرخلو، مهدی، حسینی، هادی. (1385). شاخص‌های توصعه پایداری شهری، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، سال 4، شماره 8، صص 177-157.
  • قهیه‌یی، بهناز، ملک حسینی، عباس، رحمانی، بیژن. (1398). عوامل تأثیرگذار در توسعه پایدار اجتماعی شهر اراک. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، دوره 11، شماره 3، صص 135-114.
  • کوشش وطن، محمد علی. (1397). بررسی تطبیقی نقش کیفیت زمین در بهره‌وری بهینه از کاربری اراضی در مادرشهرهای ایران، نمونه موردی: منطقه یک و سه مادرشهر تبریز؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
  • مثنوی، محمدرضا. (1382). توسعه پایدار و پارادایم های جدید توسعه شهری: شهر فشرده و شهر گسترده. محیط شناسی، دوره 29، شماره 31، صص 104-89.
  • مشایخی، حمیدرضا، علوی، سیدعلی، قائدرحمتی، صفر. (1398). تحلیل شاخص‌های هوشمند در کاهش میزان آسیب‌پذیری کالبدی مسکن شهری (مطالعه موردی: منطقه 1 شهر تهران)، جغرافیا و توسعه فضای شهری، دوره 6، شماره 10، صص 206-185.
  • میرکتولی، جعفر، بارگاهی، رضا، عقیلی، سیده زهرا. (1393) تبیین ابعاد استفاده از هندسه فراکتال در تحلیل­های جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره 4، شماره 14، ص 81-55.
  • نگاهداری، جواد، شمس، مجید (1398). ارزیابی توان اکولوژیک شهر همدان به‌منظور توسعه پایدار شهری با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، دوره 12، شماره 1، صص 571-552.
  • Alipour، M. H.، & Galal Ahmed، K. (2021). Assessing the effect of urban form on social sustainability: a proposed ‘Integrated Measuring Tools Method’ for urban neighborhoods in Dubai. City، Territory and Architecture، 8(1)، 1–21. https://doi.org/10.1186/S40410-020-00129-4/TABLES/3
  • Aram،، Higueras García، E.، Solgi، E.، & Mansournia، S. (2019). Urban green space cooling effect in cities. Heliyon، 5(4)، e01339. https://doi.org/10.1016/J.HELIYON.2019.E01339
  • Bokaie،، Zarkesh، M. K.، Arasteh، P. D.، & Hosseini، A. (2016). Assessment of Urban Heat Island based on the relationship between land surface temperature and Land Use/ Land Cover in Tehran. Sustainable Cities and Society، 23، 94–104. https://doi.org/10.1016/J.SCS.2016.03.009
  • Cities alliance. (2006). Annual Report 2006.
  • D’Acci، (Ed.). (2019). The Mathematics of Urban Morphology. https://doi.org/10.1007/978-3-030-12381-9
  • Demetriou، See، Linda. Stillwell، John (2013) a Parcel Shape Index for Use in Land Consolidation Planning، Transactions in GIS، 861–882.
  • Dirksen، Marieke & Ronda،J. & Theeuwes، Natalie & Pagani، G. (2019). Sky view factor calculations and its application in urban heat island studies. Urban Climate. 30. 10.1016/j.uclim.2019.100498.
  • Dixit K.،، H. Culp، C.، Lavy، S. and Fernandez-Solis، J. (2014)، "Recurrent embodied energy and its relationship with service life and life cycle energy: A review paper"، Facilities، Vol. 32 No. 3/4، pp. 160-181. https://doi.org/10.1108/F-06-2012-0041
  • Gao، Ya & Wang، Zhanyong & Liu، Chao & Peng، Zhong-Ren. (2019). Assessing neighborhood air pollution exposure and its relationship with the urban form. Building and Environment. 155. 15-24. 10.1016/j.buildenv.2018.12.044.
  • Guo، Guanghui & Wu، Fengchang & Xie، Fazhi & Zhang، (2012). Spatial distribution and pollution assessment of heavy metals in urban soils from southwest China. Journal of environmental sciences (China). 24. 410-8. 10.1016/S1001-0742(11)60762-6.
  • Jepson Jr, Edward. J. (2001). Sustainability and planning: Diverse concepts and close associations. Journal of planning literature, 15(4), 499-510.
  • Kondo، C.، Fluehr، J. M.، McKeon، T.، & Branas، C. C. (2018). Urban Green Space and Its Impact on Human Health. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018، Vol. 15، Page 445، 15(3)، 445. https://doi.org/10.3390/IJERPH15030445
  • Kropf، (2017). The Handbook Of Urban Morphology. The Handbook Of Urban Morphology. https://doi.org/10.1002/9781118747711
  • Lai، C.، Chen، S.، Low، C. T.، Cerin، E.، Stimson، R.، & Wong، P. Y. P. (2018). Neighborhood Variation of Sustainable Urban Morphological Characteristics. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018، Vol. 15، Page 465، 15(3)، 465. https://doi.org/10.3390/IJERPH15030465
  • Latha P.K. ، Darshana، Vidhya Venugopal. (2015). Role of building material in thermal comfort in tropical climates – A review، Journal of Building Engineering،
  • Li،، Wu، C.، Lin، Y.، Li، Z.، & Du، Q. (2020). Urban Morphology Promotes Urban Vibrancy from the Spatiotemporal and Synergetic Perspectives: A Case Study Using Multisource Data in Shenzhen، China. Sustainability 2020، Vol. 12، Page 4829، 12(12)، 4829. https://doi.org/10.3390/SU12124829
  • Li،،Zhu، M.، Yang، Z.، Song، J.، Dai، J.، Yao، Y.، Luo، W.، Pastel، G.، Yang، B.، Hu، L. (2016). Wood Composite as an Energy Efficient Building Material: Guided Sunlight Transmittance and Effective Thermal Insulation. Adv. Energy Mater.، 6: 1601122. doi: 10.1002/aenm.201601122
  • Lou، ، Xu، J. ، & Wang، K. (2017). Study on Construction Quality Control of Urban Complex Project Based on BIM. Procedia Engineering، 174 . doi: 10.1016/j.proeng.2017.01.215
  • Lyu،، Buccolieri، R.، & Gao، Z. (2019). A Numerical Study on the Correlation between Sky View Factor and Summer Microclimate of Local Climate Zones. Atmosphere،10(8)، 438. doi:10.3390/atmos10080438
  • Manesh، V.، & Tadi، M. (2012). A sustainable urban morphology for a greener city: Strategy applied for a sustainable oriented urban design. International Journal of Architectonic، Spatial، and Environmental Design، 6(2)، 171–182. https://doi.org/10.18848/2325-1662/CGP/V06I02/38334
  • Maretto،، Gherri، B.، Chiovitti، A.، Pitanti، G.، Scattino، F.، & Boggio، N. (2020). Morphology and sustainability in the project of public spaces. The Journal of Public Space، 5(2)، 23–44. https://doi.org/10.32891/JPS.V5I2.1280
  • Mashhoodi، (2021). Environmental justice and surface temperature: Income، ethnic، gender، and age inequalities. Sustainable Cities and Society، 68، 102810. https://doi.org/10.1016/J.SCS.2021.102810
  • Mashhoodi،، Stead، D.، & van Timmeren، A. (2020). Land surface temperature and households’ energy consumption: Who is affected and where? Applied Geography، 114، 102125. https://doi.org/10.1016/J.APGEOG.2019.102125
  • Oliveira، (Ed.). (2018). Teaching Urban Morphology. https://doi.org/10.1007/978-3-319-76126-8
  • Park،، Kim، J. H.، Lee، D. K.، Park، C. Y.، & Jeong، S. G. (2017). The influence of small green space type and structure at the street level on urban heat island mitigation. Urban Forestry & Urban Greening، 21، 203–212. https://doi.org/10.1016/J.UFUG.2016.12.005
  • Pierer، Carl & Creutzig، (2019). Star-shaped cities alleviate trade-off between climate change mitigation and adaptation. Environmental Research Letters. 14. 10.1088/1748-9326/ab2081.
  • Purevtseren،، Tsegmid، B.، Indra، M.، & Sugar، M. (2018). The Fractal Geometry of Urban Land Use: The Case of Ulaanbaatar City، Mongolia. Land، 7(2)، 67. doi:10.3390/land7020067
  • Sathre،، & Gustavsson، L. (2007). Effects of energy and carbon taxes on building material competitiveness. Energy and Buildings، 39(4)، 488–494. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2006.09.005
  • Smith، Claire، & Levermore، Geoff (2008). Designing urban spaces and buildings to improve sustainability and quality of life in a warmer world. Energy Policy، 36(12)، 4558-4562.
  • Svensson، (2004). Sky view factor analysis – implications for urban air temperature differences. Meteorological Applications،11(3)، 201-211. doi:10.1017/S1350482704001288
  • Tang، T.، & Lee، Y. M. (2016). The making of sustainable urban development: A synthesis framework. Sustainability، 8(5)، 492.
  • Williams, K. (2001). The Royal Town Planning Institute, continuing professional development and planning for sustainable development. Paper presented at Cities of the Future: The Role of Continuing Professional Development.
  • Yüksek، (2015). The Evaluation of Building Materials in Terms of Energy Efficiency. Periodica Polytechnica Civil Engineering. 59. 10.3311/PPci.7050.
  • Zhang،، Murray، A. T.، & Turner، B. L. (2017). Optimizing green space locations to reduce daytime and nighttime urban heat island effects in Phoenix، Arizona. Landscape and Urban Planning، 165، 162–171. https://doi.org/10.1016/J.LANDURBPLAN.2017.04.009

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار