نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• حسین حامدپور دارابی ¹
• مرضیه رضایی ²
• محمد اکبریان ³

¹ گروه علوم جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

² گروه مهندسی منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، ایران

³ استادیار جغرافیای طبیعی، گروه علوم جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان

چکیده

افزایش جمعیت، گسترش شهرها و حاشیه نشینی، گشت و گذار و بهره‌گیری از فضاهای تفرجی اطراف شهرها را الزام‌آور کرده است. پوشش جنگلی دست‌کاشت اطراف شهرها، می‌تواند علاوه بر منافع زیست‌محیطی بخشی از نیاز تفرجی مردم شهر را نیز پاسخگو باشد. بدین منظور، پژوهش حاضر سعی دارد معیارها و سنجه ‌های طراحی مناظر جنگلی در منطقه خلیجی - عمانی را شناسایی و برای استفاده بوم‌گردی ‌ معرفی نماید. نوع این پژوهش، اکتشافی و مبتنی بر جمع آوری داده در چهار معیار و به روش دلفی در سالهای 1400 و 1401 انجام شد. معیار اکولوژی، دارای چهار زیرمعیار و 25 سنجه؛ معیار اقتصادی، دو زیرمعیار و 10 سنجه؛ معیار اجتماعی، دو زیرمعیار و نه سنجه و معیار زیرساخت‌ها دارای دو زیرمعیار و 27 سنجه بود. پس از دو دور به روش دلفی، اعمال نظرات متخصصین و محاسبه میانگین‌ امتیازات، چهار معیار، ۹ زیرمعیار و 62 سنجه برای طراحی ‌بوم‌گردی‌ جنگل‌های دست کاشت در رویشگاه خلیجی- عمانی شناسایی شد. جمع‌بندی نتایج نشان داد که معیارهای اجتماعی، اقتصادی، اکولوژی و زیرساخت‌ها ، به ترتیب با امتیاز 1/35، 0/35، 1/33، 1/30 دارای اولویت هستند. بر اساس اختلاف ناچیز معیارهای اجتماعی و اقتصادی می‌توان عنوان داشت که در طراحی چنین مقاصد ‌بوم‌گردی‌، آگاهی، رفاه، درآمد، معیشت جوامع محلی، بهره‌وری از بوم گردی و سرمایه گذاری در منطقه بیشترین اهمیت را دارا بوده و باید در اولویت قرار گیرد.

تازه های تحقیق

در این پژوهش، پرسشنامه‌ای حاوی چهار معیار اکولوژی، اقتصادی، اجتماعی و زیرساخت‌ها، توسط پژوهشگران تدوین و به گروه پرسش‌شوندگان ارائه شد. معیار اکولوژی، دارای چهار زیرمعیار و 25 شاخص؛ معیار اقتصادی، دو زیرمعیار و 10 شاخص؛ معیار اجتماعی، دو زیرمعیار و نه شاخص و معیار زیرساخت‌ها دارای  دو زیرمعیار و 27 شاخص بود. پس از دو راند پیمایشی، اعمال نظرات متخصصین و محاسبه میانگین‌ امتیازات، زیرمعیار اقلیم و کلیه شاخص‌های آن از معیار اکولوژی حذف شد. در نهایت، چهار معیار،  ۹ زیرمعیار و62 شاخص برای «طراحی جنگل‌های دست کاشت در رویشگاه خلیجی- عمانی برای مقاصد اکوتوریسمی» شناسایی شد. به گفته اغلب پرسش‌شوندگان، از آنجایی که در تفکیک نواحی رویشی به عامل اقلیم توجه خاص شده است (مظفریان، 1393؛ ثابتی، ۱۳۸۷؛ تابش، ۱۳۹۲)،  نیازی به ذکر و امتیازدهی این عامل نیست.

بر اساس نتایج، در معیار اکولوژی، زیرمعیار زیبایی منظر، «پوشش گیاهی مناسب» و «تنوع گیاهان»، در زیرمعیار منابع آب، « تنظیم آب‌های جاری، کنترل سیل» و « ذخیره آب باران»، در زیرمعیار عملکردهای زیست محیطی و حمایتی نیز «کاشت درختان بومی منطقه» و «نقش جنگل در کاهش آلودگی هوا»، با اهمیت‌ترین شاخص‌ها شناخته شدند. این نتایج به تفکیک زیرمعیارها به ترتیب با نتایج  موغلی وهمکاران (1394) و اصغریان (1391) برای زیر معیار زیبایی منظر، میرحسینی و خضری (1396) در زیرمعیار منابع آب و یو (2018) در زیرمعیار عملکردهای زیست محیطی و حمایتی همخوانی دارد. در معیار اقتصادی «آرامش و تمدد اعصاب» و برای زیرمعیار سرمایه‌گذاری، ‌"سرمایه‌گذاری بخش‌های خصوصی و دولتی جهت توسعه جنگل»،  با اهمیت‌ترین شاخص شناخته شد. گردشگری یکی از نیروهای اقتصادی-اجتماعی مهم است که توسعه‌ی آن بهبود اقتصاد، ارتقای سطح استاندارد زندگی جامعه‌ی میزبان، افزایش درآمد و اشتغال‌زایی را در پی داشته (مدبر خاکنژاد و همکاران)، نقـش و جایگاه ویژه‌ای در بهبود معیشت مردم پیدا کرده است(ویسی و نیکخواه، 1397). در معیار اجتماعی، زیرمعیار بهبود شرایط جوامع محلی، « افزایش درآمد افراد محلی» و «تاسیس امکانات و بهبود کیفیت خدمات به جوامع محلی» به‌ترتیب با اهمیت‌ترین شاخص‌ها بودند که با مطالعات میرحسینی (1396) و خوانچه (1388) همخوانی دارد. در  زیرمعیار مشارکت مردمی نیز «آگاهی جامعه محلی به اهمیت محیط زیست و ارزش آن» و « استفاده از سازمان‌های مردم نهاد»، با اهمیت‌ترین شاخص‌ها شناخته شدند که با مطالعات گلیچ (1395)، همخوانی دارد. از بین شاخص‌ها و زیرمعیارهای معیار زیرساخت، «تاسیسات، امکان دفع زباله و فاضلاب»، «تامین امنیت، وجود نیروهای حفاظتی» و «وجود آب آشامیدنی سالم» مهمترین شاخص‌های زیرمعیار زیرساخت‌های عمومی شناخته شدند که با مطالعات میرحسینی (1396) و خوانچه (1388) همخوانی دارد. برای زیرمعیار، زیرساخت‌های گردشگری نیز «امکانات رفاهی» و «امکانات امنیتی» به‌ترتیب با اهمیت‌ترین هستند که با مطالعات خضری (1396) و حمیدیان(1398) همخوانی دارد.

از بین معیارهای مورد  بررسی، معیار اجتماعی بیشترین امتیاز متخصصان را دریافت کرده است. گلیچ (1395)، حسینی (1395)، میرحسینی و خضری (1396) وخوانچه (1388) نیز در مطالعاتشان معیار اجتماعی را با اهمیت‌ترین معیار معرفی کرده‌اند. نتایج مقایسه کلیه شاخص‌های چهار معیار اصلی و زیرمعیارهای آن‌ها، نشان داد که پنج شاخص «کاشت درختان بومی منطقه»، «تاسیسات و امکان دفع زباله و فاضلاب»، «تامین امنیت و وجود نیروهای حفاظتی»، «آگاهی جامعه محلی به اهمیت محیط زیست و ارزش آن» و « وجود آب آشامیدنی سالم»، به ترتیب با میانگین امتیاز 09/45، 95/44، 32/44، 50/43 و 41/43، بالاترین اولویت پرسش‌شوندگان( متخصصین) را به‌دست آوردند. «امکانات ورزشی»، «وجود مکان‌های مخصوص عکاسی» و «امکانات تفرجی» نیز به ترتیب با امتیاز 32/16، 41/16 و 05/17 پایین‌ترین رتبه‌های میانگین را در کل پرسشنامه دارند. در بحث زیرساخت‌ها می‌توان از پادیال  و همکاران (2018) نام برد، آنها نظر طبیعت‌گردان را  در مورد زیبایی‌های طبیعی، بین جنگل عمومی مدیریت شده و مدیریت نشده را مورد بررسی قرار دادند و نتیجه گرفتند که جنگل مدیریت شده بازخورد بهتری نسبت به جنگل‌های مدیریت نشده دارند. همچنین فریک  و همکاران (2018) عنوان داشتند که مردم از زیرساخت‌های ورزشی و سرگرمی در محیط‌های جنگلی چندان استقبال نمی‌کنند ولی زیرساخت‌هایی را که برای فعالیت‌های تأمل برانگیز و اجتماعی و مبتنی بر آموزش در مسائل جنگل است را با ارزش می‌دانند.

نتیجه­گیری ­

جمع‌بندی نتایج نشان می‌دهد که در طراحی جنگل‌های دست‌کاشت برای مقاصد اکوتوریسمی در ناحیه رویشی خلیجی – عمانی، معیارهای اجتماعی، اکولوژی، زیرساخت‌ها و اقتصادی، به ترتیب با امتیاز 1/35، 1/33، 1/30 و 7/28 دارای اولویت هستند. بر اساس این نتایج می‌توان عنوان داشت که  در طراحی چنین مقاصد اکوتوریسمی، آگاهی، رفاه، درآمد و معیشت جوامع محلی، بیشترین اهمیت را دارا بوده و باید در اولویت قرار گیرد. معیار اکولوژی و زیرساخت نیز با اختلاف اندک در اولویت دوم و سوم قرار می‌گیرند. با توجه به اختلاف اندک امتیازات معیارهای چهارگانه (حداکثر 3/18 درصد)، از نظر پرسش‌شوندگان، هر چهار معیار دارای اهمیت بوده و لازم است در طراحی‌ها مورد توجه قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

• آزمون فریدمن
• اکوتوریسم
• جنگل دست‌کاشت
• ناحیه رویشی خلیجی - عمانی

موضوعات

• ژئوتوریسم، اکوتوریسم و گردشگری

عنوان مقاله [English]

The Identification of ecotourism's indicators and criteria of afforestation designing for Southern Iran’s Sahara-Sindhi habitat

نویسندگان [English]

• Hossain Hamedpour Darabi ¹
• Marzieh Rezaei ²
• Mohammad Akbarian ³

¹ Department of Geographical Sciences, Faculty of Humanities, University of Hormozgan, Bandarabbas, Iran

² Department of Range and Watershed Management, Faculty of Agriculture, University of Hormozgan, Bandarabbas, Iran

³ Assistant professor of Physical Geography, Department of Geographical Sciences, Faculty of Humanities, University of Hormozgan

چکیده [English]

Population increase, urban sprawl and marginalization, demands entertainment, sightseeing, and the use of recreation spaces around cities. Afforestation canopy within the vicinity, in addition to the environmental benefits, can also meet part of the city dweller’s recreation needs. Therefore, the present study tries to identify the criteria and indicators for the designing of forest landscapes in the Southern Iran’s Sahara-Sindhi habitat and introduce them for ecotourism use. This research is based on reviewing previous research, questionnaires and using the Delphi method. Said questionnaires contain the following criteria: ecology, economics, social and infrastructure, that was compiled by the researchers and presented to a group of 15 respondents. Ecology’s criteria, with four sub-criteria and 25 indicators; Economics criteria, with two sub-criteria and 10 indicators; Social’s criterion with two sub-criteria and nine indicators and Infrastructure criterion with two sub-criteria and 27 indicators. Applying opinions from our panel of experts and calculating average scores, four criteria, 9 sub-criteria and 62 indicators were identified as " ecotourism-based afforestation designing for Southern Iran’s Sahara-Sindhi habitat". The results show that social, economic, ecological and infrastructural criteria are prioritized with scores of 35.1,35.0, 33.1 and 30.1, respectively. Based on the slight difference in social and economic criteria, it can be said that in designing such ecotourism destinations, local awareness, well-being, income, livelihood of local communities, efficiency of ecotourism and investment in the region are the most important aspects and should be prioritized, considering that the represented criteria all have very little difference in scores. Therefore, we could announce that all mentioned criteria are important and according to the respondents, they should be taken into consideration for afforestation designing.

کلیدواژه‌ها [English]

• Afforestation
• Ecotourism
• Friedman'
• s test
• Sahara-Sindhi habitat