نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• مریم بیاتی خطیبی ¹
• نسرین قدیمیان ²

¹ عضو هیات علمی گروه سنجش از دور و GIS

² دانش آموخته برنامه ریزیر گردشگری دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز

چکیده

شهرستان تبریز در استان آذربایجان شرقی نیز با پتانسیل بالایی که از لحاظ دارا بودن جاذبه های طبیعی و شرایط اقلیمی مناسب بخوردار است در این پژوهش به منظور به ارزیابی تناسب مکانی اکوتوریستی مناسب با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و با استفاده از روش (OWa) و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) ابتدا با توجه به وضعیت منطقه مورد مطالعه و نظرات کارشناسان گردشگری طبیعت و ارزیابی گزسنه های موثر در ارزیابی تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم بررسی صورت گرفت و تمامی گزینه ها به لایه های اطلاعاتی تبدیل شدند و در نهایت با استفاده از تکنیک AHP FUZZY با روش OWA در محیط GIS با ترکیب 16 لایه اطلاعاتی نقشه تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم منطقه مورد مطالعه تهیه شد. براساس نتایج به دست آمده از نقشه تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم در منطقه مورد مطالعه 8/52493 هکتار و یا به عبارتی 48/23 درصد از منطقه در سطح بسیار مطلوب، 8/50017 هکتار یا 38/22 درصد از منطقه مورد مطالعه مطلوب و 1/51709 و یا به عبارتی 13/23 در سطح متوسط قرار دارد. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد نامناسب ترین مناطق از جهت توسعه اکوتوریسم 3/24659 و یا به عبارتی 03/11 درصد کل محدوده را در بر میگیرد. منطقه مرکزی شهرستان تبریز توان اکوتوریستی بالایی برخوردار می باشند. این پهنه به لحاظ معیارهای تحقیق در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارد. به‌طوری از نظر مهم‌ترین معیارها اول یعنی فاصله از چشم‌اندازهای طبیعی، فاصله از جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و باستانی و فاصله از امکانات و خدمات دارای به علت نزدیکی به شهرهای هم‌جوار از جمله خود تبریز به‌عنوان مرکز استان دارای وضعیت مناسبی نسبت به سایر نقاط شهرستان تبریز است؛ از نظر فاصله از راه‌های ارتباطی این پهنه مستعد به دلیل قرارگیری چهارراه ارتباطی راه‌آهن و تراکم جاده‌ای اطراف شهر تبریز به‌عنوان مهم‌ترین شهر و مرکز استان بسیار محسوس است؛

تازه های تحقیق

نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که شهرستان تبریز به دلیل وجود جاذبه‌های طبیعی توانایی بسیاری برای توسعه اکوتوریسم دارد.نتایج حاصل از پهنه‌بندی تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم منطقه موردمطالعه با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی نشان می‌دهد که 52493 هکتار (48/23 درصد) از این شهرستان در پهنه بسیار مطلوب و 50017 هکتار (38/22 درصد) در پهنه مطلوب قرارگرفته است؛ و در نتیجه با قرار گرفتن 102510 هکتار و به عبارتی 86/45 درصد از مساحت شهرستان در پهنه مستعد توسعه اکوتوریسم، نشان دهنده پتانسیل بالای این شهرستان برای اکوتوریسم است. منطقه مرکزی شهرستان تبریز با مساحتی در حدود 5249 هکتار توان اکو توریستی بالایی برخوردار می‌باشند. این پهنه به لحاظ معیارهای تحقیق در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارد؛ به‌طوری از نظر مهم‌ترین معیارها اول یعنی فاصله از چشم‌اندازهای طبیعی، فاصله از جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و باستانی و فاصله از امکانات و خدمات دارای به علت نزدیکی به شهرهای هم‌جوار از جمله خود تبریز به‌عنوان مرکز استان دارای وضعیت مناسبی نسبت به سایر نقاط شهرستان تبریز است؛ از نظر فاصله از راه‌های ارتباطی این پهنه مستعد به دلیل قرارگیری چهارراه ارتباطی راه‌آهن و تراکم جاده‌ای اطراف شهر تبریز به‌عنوان مهم‌ترین شهر و مرکز استان بسیار محسوس است؛ همچنین وجود فرودگاه تبریز نیز قابل‌ذکر است. از نظر کاربری اراضی این پهنه به لحاظ قرارگیری در محدوده بلافصل شهرهای مرکزی استان از قابلیت زیادی برخوردار است؛ به لحاظ فاصله از منابع آب (رود، چاه و قنات) تمامی شهرستان در وضعیت مناسبی قرار دارد. به لحاظ معیار فاصله از خطوط انتقال برق بیشترین دسترسی در مرکز شهرستان و پهنه مستعد برقرار است. به لحاظ معیار پوشش گیاهی این پهنه بیشتر قرارگرفته در بین مراتع متوسط کوهستانی در شرق منطقه و اراضی کشاورزی آبی است که اکوسیستم بسیار منحصربه‌فردی به وجود آورده است؛ همچنین اگرچه معیارهای میزان بارش، میزان دمای هوا، میزان فرسایش‌پذیری خاک، جهت شیب، میزان شیب، ارتفاع و فاصله از گسل دارای امتیاز کمی در پهنه‌بندی هستند، اما پهنه مستعد طبیعت‌گردی وضعیت مطلوبی دارد.

از آنجایی‌که شهرستان تبریز نیز دارای توان اکولوژیکی و تمرکز بالایی از منابع اکوتوریسمی در نقاط مختلف است، از پتانسیل مناسبی برای توسعه اکوتوریسم برخوردار است. ارتفاعات عون بن علی، کوه‌های پکه چین، بهلول داغی، سهند، دره لیقوان، دره سردرود، ممد دره سی، چشمه آب‌معدنی استی سو (لیقوان)، دریاچه مصنوعی ائل گلی، سد شهید مدنی، سد نهند، سد ملک کیان، جنگل‌های فرودگاه تبریز، جنگلی کاری تچه های رجائی شهر و... نشان‌دهنده پتانسیل بالای شهرستان در این زمینه می‌باشد.در نتیجه با درنظر گرفتن تمامی موارد مورد مطالعه، می‌توان گفت که شهرستان تبریز جهت توسعه اکوتوریسم توان و پتانسیل بالایی دارد.این نتایج با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در ارزیابی تناسب مکانی برای توسعه اکوتوریسم قابل اثبات است.خروجی‌های پژوهش حاضر از جمله نقشه اولویت‌بندی تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم شهرستان تبریز با استفاده از 16 معیار مختلف بیانگر نقش مثبت روش تحلیل سلسله‌مراتبی به علت امکان به‌کارگیری معیارها و تحلیل‌های بیشتر در پهنه‌بندی توان اکو توریستی است.

نتایج پژوهش حاضر با نتایج تحقیقات سایر پژوهشگران همچون دوندو و همکاران[1] (2013)، کریم پناه و همکاران (1384)، فرج زاده اصل و کریم پناه (1387)، قادری زاده و همکاران (1388)، ولدبیگی و همکاران (1390) و سایر محققان مندرج در بخش پیشینه پژوهش منطبق   است.نوآوری تحقیق صورت گرفته استفاده از معیارهای بیشتر به تناسب ویژگی های محلی است.

در نهایت می توان نتیجه گرفت که شهرستان تبریز با در نظر گفتن تمامی پارامترهای دخیل در جذب توریسم طبیعت محور،از جذابیت های زیادی برخوردار است که در برنامه ریزی ها توسعه ای  و اهداف مدیریتی، باید چنین پتانسیل هایی در نظر گرفته شوند. 

کلیدواژه‌ها

• : اکوتوریسم
• تناسب مکانی
• ارزیابی چند معیاره
• OWA
• AHP
• شهرستان تبریز

موضوعات

• ژئوتوریسم، اکوتوریسم و گردشگری

عنوان مقاله [English]

Evaluation and analysis of spatial fit of ecotourism development in Tabriz city using OWA method and fuzzy quantifiers

نویسندگان [English]

• Maryam Bayati Khatibi ¹
• Nasrin Ghadimian ²

¹

²

چکیده [English]

Tabriz city in East Azarbaijan province also has a high potential in terms of having natural attractions and suitable climatic conditions. In this research, in order to evaluate the suitability of a suitable ecotourism location using the Analytical Hierarchy Process (AHP) and using the method (OWa) and Geographical Information System (GIS) were first examined according to the situation of the study area and the opinions of nature tourism experts and the evaluation of effective options in evaluating the spatial suitability of ecotourism development and all the options were converted into information layers and finally Using the AHP FUZZY technique with the OWA method in the GIS environment with the combination of 16 layers of information, the spatial compatibility map of the ecotourism development of the study area was prepared. Based on the results obtained from the spatial suitability map of ecotourism development in the study area, 52493.8 hectares or in other words 23.48% of the area is at a very favorable level, 50017.8 hectares or 22.38% of the study area is favorable and 1 51709/ or in other words 23/13 is at the average level. Also, the results of this research showed that the most unsuitable areas for the development of ecotourism include 24659.3 or in other words 11.03% of the entire area. The central region of Tabriz has a high potential for ecotourism. This area is in a very favorable condition in terms of research criteria. Thus, in terms of the most important criteria, i.e. distance from natural landscapes, distance from historical, religious and ancient attractions, and distance from facilities and services, due to its proximity to neighboring cities, including Tabriz itself, as the capital of the province, it has a good status compared to other parts of Tabriz city.

کلیدواژه‌ها [English]

• ecotourism
• spatial correlation
• multi-criteria evaluation
• OWA
• AHP
• Tabriz city