نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• حسین عزیزی
• محمد رضا رضایی
• حسن اروجی

دانشگاه یزد- گروه جغرافیا

چکیده

امروزه گردشگری بزرگترین و متنوع‌ترین صنعت دنیا محسوب می‌شود که به مثابه منبع اصلی درآمد و اشتغال، نقش مهمی در رشد اقتصادی کشورها دارد. سوانح و بحران‌ها نقش بازدارندگی توسعه گردشگری را بازی می‌کنند. در این بین اپیدمی‌ها به این خاطر که معمولاً فراتر از مقیاس محلی کشورها را متأثر می‌کنند از سایر بحران‌ها متمایز می‌باشد. استراتژی تاب‌آوری جهت بازیابی سریع مقاصد تحت تأثیر بحران معرفی شده است. بنابراین ضرورت انجام پژوهشی با هدف بررسی نقش تاب‌آوری در بحران اپیدمی‌ در شهرهای گردشگری ایجاب می‌نماید. روش تحقیق حاضر از نظر ماهیت تحلیلی-توصیفی می‌باشد و از نوع پیمایشی از طریق تکمیل پرسشنامه انجام شده است. در ابتدا برای مشخص کردن عوامل مؤثر بر تاب‌آوری گردشگری شهر مورد مطالعه (شیراز) در زمان بحران اپیدمی، از مدل تحلیل مسیر استفاده شد. از همین رو و با توجه به تعداد معیارهای تحقیق، آزمون رگرسیون چندگانه اجرا شد که ابتدا اثرات مستقیم مدنظر قرار گرفته شد. اثرات ابعاد تاب‌آوری(اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، زیرساختی و نهادی-مدیریتی) به عنوان متغیر مستقل بر گردشگری شیراز به عنوان متغیر وابسته محاسبه گردید. در مراحل بعدی اثرات غیرمستقیم در نظر گرفته شد. در مرحله اثرات مستقیم معلوم شد که معیارهای تحقیق 71 % از واریانس بحران اپیدمی را تبیین می‌کنندو اینکه تمام شاخص‌های تحقیق بر متغیر وابسته تأثیر معناداری دارند و بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته رابطه خطی معناداری در سطح 95 درصد وجود دارد. در این خصوص بیشترین تأثیر مستقیم مربوط به شاخص اجتماعی-فرهنگی و بیشترین تأثیر غیرمستقیم متعلق به شاخص اقتصادی است. در مجموع شاخص فرهنگی-اجتماعی بیشترین ضریب همبستگی را در بین شاخص‌های‌تاب‌آوری داراست که نشانگر تأثیرگذارترین شاخص بر بحران اپیدمی در گردشگری شهر شیراز است. شاخص اقتصادی در درجه ‌دوم قرار دارد. در نهایت شاخص‌های زیرساخت و نهادی-سازمانی با فاصله‌های کم در رتبه‌های ‌بعدی قرار می‌گیرند.

تازه های تحقیق

امروزه گردشگری به دلیل درآمد سرشار و اشتغالزایی  یکی از امیدبخش‌ترین فعالیت‌هایی است که از آن به عنوان گذرگاه توسعه یاد می‌شود و از عمده‌ترین نیروهای شکل‌دهنده جهان امروز است. هم‌چنین گردشگری به عنوان مؤثرترین عامل در ایجاد تفاهم میان ملت‌ها و استوار ساختن صلح جهانی نقش اساسی ایفا می‌کند. با این اوصاف، گردشگری پدیده قرن است.

اما گاهی رخدادهایی سبب می‌گردد که روند رو توسعه گردشگری را کند یا متوقف نماید. این رخدادها می‌تواند سوانح طبیعی باشد یا انسانی. این سوانح در صورت عدم مدیریت به بحران مبدل می‌گردد. بحران‌های‌مختلف مقیاس‌های مختلفی را درگیر می‌کند. برخی از این بحران‌ها همانند اپیدمی‌ها می‌تواند تمام کشورهای جهان را در بر بگیرد. اپیدمی در صورت عدم کنترل در مقیاس‌محلی، به سایر نقاط سرایت‌ کرده و تبعات منفی ‌فراوانی از جمله افت گردشگری سبب می‌گردد.

بنابراین در چنین مواقعی که مقصد گردشگری دچار بحران می‌گردد باید استراتژی‌هایی را در پیش گرفت که مقصد حداقل آسیب را ببیند و سریعاً خود را بازیابی نماید و به شرایط قبل از بحران برگردد. یکی از جدیدترین استراتژی‌ها، استراتژی تاب‌آوری است.

در این پژوهش به بررسی و تحلیل تأثیر این استراتژی بر بحران اپیدمی در شهر گردشگری شیراز پرداخته‌ شده است. در ابتدا برای مشخص کردن عوامل مؤثر بر تاب‌آوری گردشگری شهر شیراز در زمان بحران اپیدمی، از مدل تحلیل مسیر استفاده شد. از همین رو با توجه به تعداد معیارهای تحقیق، آزمون رگرسیون چندگانه اجرا شد که ابتدا اثرات مستقیم مدنظر قرار گرفته شد. یعنی اثرات ابعاد تاب‎‌آوری (اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، زیرساختی و نهادی-مدیریتی) بعنوان متغیرهای مستقل یا پیش‌بینی‌کننده بر گردشگری شیراز  به عنوان متغیر وابسته  محاسبه گردید. در مراحل بعدی اثرات غیرمستقیم در نظر گرفته شد. در مرحله اثرات مستقیم معلوم شد که معیارهای تحقیق 71% از واریانس بحران اپیدمی را تبیین می‌کنند و این که اثرگذاری تمام شاخص‌های تحقیق معنادار است. در این خصوص بیشترین تأثیر مستقیم و غیر مستقیم مربوط به شاخص فرهنگی-اجتماعی است. در مجموع ابعاد اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، زیرساخت و نهادی-مدیریتی به ترتیب بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته تحقیق داشتند. برخلاف نظر بسیاری از محققین که به شاخص اقتصادی توجه ویژه‌ای نشان می‌دهند در این تحقیق مشخص گردید شاخص اجتماعی-فرهنگی تأثیر بیشتری نسبت به شاخص اقتصادی بر تاب‌آوری در برابر بحران اپیدمی دارد. مثلاً در زمان بحران اپیدمی کرونا در سال 2020، کشور آمریکا و حتی کشورهای اروپایی با اقتصاد قوی خود بیشترین صدمات را از این بحران دریافت کردند. ولی کشوری مانند نیوزلند با تکیه بر شاخص‌های بعد اجتماعی-فرهنگی توانست سریعاً خود را بازیابی نماید. بنابراین شاخص‌های بعد فرهنگی-اجتماعی در زمان بحران اپیدمی بطور ویژه باید مدنظر قرار بگیرد. اما این موضوع دلیل بر بی‌اهمیتی و کم اهمیتی سایر ابعاد نمی‌باشد. دولت‌ها باید در زمان بروز بحران به همه این ابعاد توجه نمایند. حتی به بعد نهادی-مدیریتی که در بین شاخص‌های تاب‌آوری کمترین تأثیر را بر بحران اپیدمی داشته نیز باید توجه شود.

پژوهش‌هایی که در کشور در این زمینه انجام شده است صرفاً به موضوع اپیدمی کووید 19 پرداخته‌اند و به بررسی نگرش و رفتار و عوامل ذهنی گردشگران، جامعه میزبان و صاحبان کسب‌وکار گردشگری پرداختند و هیچ یک از آنها رویکرد تاب‌آوری را جهت مقابله با بحران در نظر نگرفتند. در صورتی که پژوهش حاضر موضوع اپیدمی را با ابعاد مختلف تاب‌آوری در گردشگری مورد بررسی قرار داده است. و در منابع خارجی نیز نویسندگان رویکرد تاب‌آوری را در پژوهش خود استفاده نکرده‌اند.

پیشنهادات

• همکاری و ارتباط کشورها با یکدیگر و با سازمان بهداشت جهانی در امر مقابله با اپیدمی
• تمرکز بر شاخص‌های ابعاد تاب‌آوری قبل، حین و بعد از بروز بحران اپیدمی
• توجه ویژه به شاخص‌های بعد فرهنگی-اجتماعی
• بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها و حوادث مشابه در سال‌های گذشته
• استفاده از فرصت رسانه‌ها در جهت آموزش و ایجاد روحیه در زمان بحران اپیدمی

کلیدواژه‌ها

• گردشگری
• تاب‌آوری
• اپیدمی
• شیراز

موضوعات

• ژئوتوریسم، اکوتوریسم و گردشگری

عنوان مقاله [English]

Investigating the role of resilience on tourism during the crisis of epidemics (case study: Shiraz city)

نویسندگان [English]

• Hossein Azizi
• Mohammad Reza Rezaei
• Hassan Oroji

Geography Group- Yazd University

چکیده [English]

Tourism becomes the largest and most diverse industry in the world, which, as the main source of income and work, plays an important role in the economic growth of the countries of the world. Accidents and crises play the role of inhibiting the development of the industry. Epidemics are distinguished from other crises by the fact that they usually leave the local government. Resilience strategy for quick recovery of destinations affected by the crisis has been introduced. Therefore, it is necessary to conduct a research with the aim of investigating the role of resilience in the epidemic crisis in tourist cities. The present research method is analytical-descriptive in nature and it is a survey type by completing a questionnaire. At first, the path analysis model was used to determine the factors on the tourism resilience of the studied city (Shiraz) during the epidemic crisis. Therefore, according to the number of research criteria, the multiple regression test was implemented, which was directly considered first. The combination of resilience is determined as an independent variable on Shiraz as dependent changes. It is considered indirect in the next steps. In the stages of direct research, all research indicators have a significant effect on the dependent variable and there is a significant linear relationship between the independent variables and the dependent variable. The most direct effect is related to the social-cultural index and the most indirect effect is related to the economic index. In total, the social-cultural index has the highest correlation coefficient among the resilience indices, which indicates the most influential index on the epidemic crisis in Shiraz tourism. The economic index is on the second level. Finally, infrastructure and institutional-organizational indicators are placed in the next ranks with small distances.

کلیدواژه‌ها [English]

• tourism
• resilience
• epidemic
• Shiraz