نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• معصومه هداوند ¹
• مهران مقصودی ²

¹ دانشجوی دکترای دانشگاه تهران،تهران،ایران.

² دانشیار، جغرافیای طبیعی(ژئومورفولوژی)، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

فعالیت آفرود در محیط‌های مختلف، به‌ویژه مناطق خشک و محیط‌های بیابانی جهان به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافته است که می‌تواند، آثار منفی بر روی اکوسیستم و سطوح مختلف لند فرم‌های مناطق بیابانی داشته باشد. این مطالعه مبتنی بر شیوه کیفی، توصیفی-تحلیلی و کمی می‌باشد که به بررسی و پایش پاکوب شدن سطوح لند فرمی مناطق بیابانی پرداخته و تأکید آن بر ضرورت حفاظت از بیابان لوت به‌عنوان یک میراث طبیعی و فرهنگی منحصربه‌فرد در مقابل عوامل آنتروپوژنیک می‌باشد. این پژوهش در دو سطح انجام‌شده که در سطح اول اثرات آفرود در سال‌های مختلف موردبررسی و پایش قرار گرفت و در سطح دو، باد منطقه و ارتباط آن بر ماندگاری اثرات آفرود بر لند فرم‌های بیابانی تجزیه‌وتحلیل شد. این مطالعه در منطقه شمال غربی کلوت های شهداد تا رود شور در فاصله سه هزار متری از جاده شهداد-نهبندان صورت گرفت. ابتدا آثار آفرود در تصاویر ماهواره‌ای رقومی شده و سپس تراکم آثار آفرود در فواصل معینی به‌دست‌آمده و در دو طرف جاده نیز با یکدیگر مقایسه شد و طی سال‌های مختلف نیز این آثار رقومی شده موردبررسی و پایش قرار گرفت. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده مشخص شد تراکم اثرات آفرود روند افزایشی داشته و نشان می دهد در سال‌های اخیر آفرودسواری در بیابان لوت بیشتر موردتوجه گردشگران قرارگرفته است. در فاصله سه هزار متری از جاده تراکم اثرات آفرود حدود %14. و در فاصله دوهزارمتری %6. و در فاصله سه هزار متری %01. به‌دست‌آمده که نشان می‌دهد بین فاصله از جاده و تراکم آفرود ارتباط مستقیم وجود دارد.

تازه های تحقیق

با توجه به این نکته که بیابان‌ها به عنوان یکی از انواع محیط‌های آسیب پذیر در برابر اقدامات انسانی شناخته شده‌اند، لازم است تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام شود تا بتوان بهترین راهکارها برای حفاظت از لندفرم‌های بیابانی و کاهش تاثیرات منفی آفرود بر این مناطق را پیدا کرد. پژوهش حاضر ازآنجاکه به اثراتی که فعالیت انسان در یک محدوده بیابانی دارد پرداخته، با مطالعات از این قبیل متمایز می‌باشد. حرکت خودروهای آفرود و همین‌طور پاکوب کردن سطوح بیابانی توسط گردشگران باعث فشار و تراکم بیش از حد خاک و مواد معدنی زیرین شده و باعث ایجاد آسیب و شکستگی در ساختار بیابان و تخریب لندفرم‌های بیابانی می‌شود. بیابان لوت در جنوب شرقی ایران، در محدوده سه استان خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان گسترده شده است. محدوده موردمطالعه واقع در لوت مرکزی در قسمت شمال غربی کلوت‌های بیابان لوت تا فاصله سه هزار متری از جاده تا رود شور می‌باشد. این پژوهش به بررسی تاثیرات آفرود و تجزیه‌وتحلیل آثار آن در محدوده مورد مطالعه طی سال‌های مختلف و به دست آوردن تراکم این آثار پرداخته و در نهایت، نقاط هات اسپات اثرات آفرود تعیین شد. همچنین تاکید بر حفاظت لندفرم‌های بیابانی و جلوگیری از اثرات مخربی که به دلیل تراکم پاکوب کردن سطوح توسط انسان و وسایل نقلیه و حیوانات ایجاد می‌شود دارد. این مطالعه مبتنی بر شیوه کمی و کیفی (توصیفی-تحلیلی) می‌باشد. از تصاویر ماهواره‌ای گوگل ارث برای محاسبه تراکم و به دست آوردن هات اسپات‌های اثرات آفرود و پایش تغییرات آن در طی سال‌های مختلف استفاده‌شده است. از نرم‌افزار WR PLOT  برای محاسبه سرعت و جهت وزش باد منطقه، داده‌های ایستگاه شهداد به کار گرفته شد. در نرم‌افزار Arc GIS 10.8 تصاویر ماهواره‌ای گوگل ارث رقومی شده و سپس اندازه و تراکم آن‌ها در فواصل معین موردبررسی قرار گرفت و نقاط هات اسپات آفرود نمایش داده شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد تراکم آفرود در مجاورت جاده بسیار بیشتر و با افزایش فاصله از جاده کاهش پیدا می‌کند و بررسی جداگانه دو طرف جاده گویای آن است که تراکم اثرات آفرود در بخش جنوبی جاده بیشتر از بخش شمالی آن است که می‌تواند به دلیل جاذبه کلوت‌های بیابان لوت برای گردشگران باشد و همین‌طور صعب‌العبور بودن قسمت‌های شمالی جاده نیز می‌تواند دلیل دیگر آن باشد. البته پهنه‌های سیلابی رود شور در قسمت شمالی جاده نیز می‌تواند دلیل بر کم بودن این اثرات در این محدوده باشد. از پایش اثرات آفرود در سال‌های مختلف در قسمت‌هایی از منطقه مطالعاتی این نتیجه به‌دست‌آمده که در سال‌های اخیر توجه به آفرود در بیابان لوت افزایش چشمگیری داشته است. سپس باد منطقه با استفاده از داده‌های ایستگاه سینوپتیک شهداد بررسی شد نتایج حاصل از تحلیل گلباد سالانه در ایستگاه شهداد نشان داد که به‌طورکلی بادهای شمالی فراوانی بیشتری دارند و میانگین سرعت باد منطقه مورد مطالعه 14.95 متر بر ثانیه است. در آفرود وزن بالای وسایل نقلیه باعث فشرده شدن خاک و افزایش تراکم آن می شوند که باعث خرابی ساختار خاک و افزایش حساسیت خاک به فرسایش می‌شود و نیروی کاوشی باد و جهت وزش باد و جهت حرکت لاستیک‌های وسایل نقلیه آفرود باعث تشدید این تغییرات می‌شود.

اثرات وسایل نقلیه آفرود به ‌مرور زمان ژئودایورسیتی بیابان لوت آسیب می‌رساند. به دلیل ویژگی‌های خاص جغرافیایی و تاریخی بیابان لوت، توجه بیشتر به اقدامات مدیریتی، حفاظتی و نظارتی آن بسیار ضروری است. عبور خودروهای آفرود از محل عوارض طبیعی و مسیرهای نامتعارف موجب از بین بردن لندفرم های بیابان لوت و تخریب و نابودی آن‌ها و هچنین پاکوب کردن تعداد زیاد گردشگران در محل کلوت ها سرعت تخریب را افزایش می‌دهد. در این رابطه توسعه یک برنامه عملیاتی حفاظت از میراث جهانی بیابان لوت، مدیریت مناسب و رعایت اصول بیابان‌گردی می‌تواند تأثیر منفی این تهدیدات را به حداقل برساند.

کلیدواژه‌ها

• بیابان لوت
• ژئوکانسرویشن
• آفرود
• گردشگری
• پاکوب شدن

موضوعات

• ژئومورفولوژی

عنوان مقاله [English]

Monitoring the impact of off-road vehicles on the corridors of the Lut Desert World Heritage Sites

نویسندگان [English]

• masoomeh hadavand ¹
• mehran maghsoudi ²

¹ tehran university

² Associate Professor, Natural Geography (Geomorphology), Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

Off-road activity has increased significantly in different environments, especially arid regions and desert environments of the world, which can have negative effects on the ecosystem and different levels of desert landforms. This study is based on a qualitative, descriptive-analytical and quantitative method that examines and monitors the trampling of landforms in desert areas and emphasises the need to protect the Lut Desert as a unique natural and cultural heritage against anthropogenic factors. This study was conducted at two levels. In the first level, the effects of off-road were studied and monitored in different years, and in the second level, the region wind and its relationship to the persistence of off-road effects on the land of desert forms were analyzed. This study was conducted in the northwestern region of Shahdad clots to Shoor river at a distance of three thousand meters from Shahdad-Nehbandan road. First, Aphrodite works were obtained in digital satellite images and then the density of Aphrodite works was obtained at certain intervals and compared on both sides of the road. During different years, these digitized works were examined and monitored. Based on the obtained results, it was found that the density of off-road effects has an increasing trend and shows that in recent years, off-road riding in the Lut desert has attracted more tourists. At a distance of three thousand meters from the road, the density of off-road effects is about 14%. And at a distance of two thousand meters 6%. And at a distance of three thousand meters 01%. The result shows that there is a direct relationship between the distance from the road and the off-road density.

کلیدواژه‌ها [English]

• lut desert
• geoconservation
• off-road
• geoturism
• trampling