نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

• سمانه جلیلی صدرآباد

استادیار، دانشگاه علم و صنعت ایران،تهران، ایران.

چکیده

قابلیت جذب مردم توسط فضاهای عمومی سبب شده تا از این گونه فضاها بعنوان ظرفی برای شکلگیری سرمایه اجتماعی یاد شود، همچنین ارتباط دو سویه فضاهای عمومی شهری و تعاملات اجتماعی انکار ناپذیر است و فضاهای عمومی منجر به شکلگیری تعاملات اجتماعی شده و وجود تعاملات اجتماعی موجب موفقیت فضاهای عمومی میگردد، این مسئله خود اهمیت فضاهای عمومی موفق را دوچندان میکند.در همین راستا،این پژوهش کاربردی با راهبرد توصیفی- پیمایشی به بررسی عوامل موثر بر ارتقای تعاملات اجتماعی و شناسایی پیشرانهای کلیدی موثر بر آنها در فضاهای عمومی شهری منطقه 10 شهرداری تهران میپردازد که در آن مفاهیم مرتبط با فضاهای شهری و تعاملات اجتماعی بررسی و عوامل موثر بر ارتقای تعاملات اجتماعی در فضاهای عمومی در 4 بعد عملکرد و فعالیت، کیفیات کالبدی- فضایی، زیست محیطی، معنایی و در 12مولفه و 60 شاخص طبقه بندی میشوند. این شاخصها با توجه به نمونه موردی خاص شده و پس از آن با تکنیک دلفی و روش تحلیل اثرات متقابل و نرم افزار میک مک،10پیشران کلیدی زمین بازی و مکان اوقات فراغت کودکان، مجموعه های تفریحی و اوقات فراغت، فضاهای مکث و نشستن، وجود افراد در گروه ها و رده های سنی و جنسی مختلف و میزان پاسخگویی به حضور آنان، وجود مبلمان مناسب جهت نشستن و گفت و گو، دسترسی به مسیرهای پیاده و دوچرخه، وجود کاربریها و فعالیتهای متنوع شبانه روزی، خاطره انگیزی و تجربه های به یاد ماندنی، وجود دسترسی و امکانات و مبلمان مخصوص پیاده، توجه به اقلیم امکان استراحت و آسایش معرفی میگردند. سپس دسته های 5 گانه فضاهای عمومی منطقه؛ بوستان واحد همسایگی،محله ای،ناحیه و منطقه ای، فضاهای مذهبی و راسته تجاری طبق روش لیکرت، امتیازدهی شده که میتوان گفت با وجود کمبودهای کمی و کیفی موجود،اما بوستانهای ناحیه و منطقه ای نسبت به سایر فضاهای شهری منطقه وضعیت بهتری در راستای ارتقای تعاملات اجتماعی دارند.

تازه های تحقیق

این مطالعه با هدف بررسی عوامل موثر بر ارتقاء تعاملات اجتماعی و شناسایی پیشران های کلیدی موثر بر آنها در فضاهای عمومی شهری (نمونه مطالعاتی: منطقه 10 شهرداری تهران) با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل انجام شده است. در بررسی پیشینه تحقیق و همچنین بررسی مطالعات انجام شده در زمینه تعاملات اجتماعی آن چه که بسیار به چشم می خورد بررسی عوامل موثر بر تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری مطلوب و همچنین موجود است و بررسی این عوامل و پیشران های موثر بر آن در فضاهایی مانند منطقه 10 شهرداری تهران که اساسا با مشکلات عدیده و فراوانی در زمینه فضاهای شهری دست و پنجه نرم می کنند و عملا فضای شهری مناسبی به شکل استاندارد در ان وجود ندارد، جالب توجه است که توجه به این امر از ویژگی­های این مطالعه می­باشد. به همین جهت در ابتدا با مرور مبانی نظری، شاخص های عام ارتقای تعاملات اجتماعی در فضاهای عمومی شهری استخراج و سپس بر مبنای نمونه مورد مطالعه خاص گردیدند. شاخص ها و عوامل خاص با استفاده از نرم افزار میک مک و روش تحلیل اثرات متقابل با توجه به نظرات کارشناسان و تکنیک دلفی امتیاز دهی شدند. دو شرط اصلی در تشخیص پیشران ها و عوامل کلیدی میزان اهمیت اثرگذاری و و برخورداری از عدم قطعیت می باشد. 10 عامل زمین بازی کودکان و مکان اوقات فراغت کودکان، مجموعه های تفریحی و اوقات فراغت، فضاهای مکث و نشستن، وجود افراد در گروه ها و رده های سنی و جنسی از جمله زنان، کودکان، سالمندان و افراد ناتوان و میزان پاسخگویی به حضور آنان، وجود مبلمان مناسب جهت نشستن و گفت و گو، دسترسی به مسیرهای پیاده و دوچرخه، وجود کاربری ها و فعالیت های متنوع شبانه روزی، خاطره انگیزی و تجربه های به یاد ماندنی، وجود دسترسی و امکانات و مبلمان مخصوص پیاده، توجه به اقلیم امکان استراحت و آسایش، از بیشترین اهمیت در تاثیرگذاری و عدم قطعیت برخودار می باشند که می توان آن ها را مهم ترین عوامل و یا پیشران های کلیدی در ارتقای تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری منطقه 10 شهر تهران دانست چرا که دارای تاثیرات دوگانه یعنی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری همزمان می باشند. سایر عوامل و پیشران ها نیز همانگونه که اشاره شد در سه دسته مستقل، تاثیرگذار و تاثیر پذیر قرار دارند و می توان گفت در سیستم کمترین اهمیت مربوط به متغیرهای مستقل است چرا که تغییر در آنان موجب تغییر در سایر عوامل سیستم نمی گردد.

با بررسی های میدانی و مصاحبه ها می توان نتیجه گرفت یکی از اصلی ترین دلایل حضور زنان و کودکان در فضاهای عمومی وجود تسهیلات و امکانات بازی کودکان از جمله زمین های بازی، شهربازی، زمین های ورزشی و .. می باشد که به طور مثال می توان به بوستان های سطح ناحیه ای و منطقه ای، 22 بهمن و رضوان اشاره کرد که با توجه به شهربازی های موجود برای کودکان در ساعت های مختلفی از شبانه روز حضور کودکان، زنان و خانواده ها در آن نشان دهنده اهمیت این مورد است. از عوامل مهم و تاثیرگذار دیگر اختلاط کاربری می باشد که با توجه به اینکه بیشتر فضاهای عمومی منطقه 10 شهرداری تهران بوستان ها و پارک های عمومی می باشند، در داخل این فضاها اختلاط کاربری زیادی دیده نمی شود و بیشتر کاربری های متنوع از جمله اغذیه فروشی ها، آبمیوه فروشی و بستنی فروشی ها در نواحی اطراف آن وجود دارند که این مورد برای راسته تجاری استثناء می باشد. اما با توجه به فعالیت های متنوعی که در این فضاهای عمومی خصوصا بوستان های ناحیه ای و منطقه ای، فضاهای مذهبی و راسته های تجاری انجام می شود می توان گفت که بسیاری از این فعالیت ها خود جاذب افراد و فعالیت های دیگر خواهند بود. وجود امکانات و مبلمان شهری و همچنین سطح آسایش اقلیمی در این فضاهای عمومی از جمله مبلمان و سایه اندازی مناسب جهت نشستن افراد خصوصا سالمندان، حضورپذیری آن ها را افزایش داده و فعالیت هایی از جمله فعالیت های ورزشی و تفریحی برای این قشر از افراد منجر به افزایش حضور پذیری آنان و به تبع آن افزایش نظارت و امنیت اجتماعی در محیط های عمومی می گردد که این عامل در سطح بوستان های واحد همسایگی بسیار پایین بوده و با توجه به امکانات، فعالیت ها و ویژگی های کالبدی، اقلیمی بوستان ها، حضور افراد در این مکان ها کم و نظارت اجتماعی نیز در آن ها پایین است.

در میان دسته بندی فضاهای عمومی موجود در منطقه 10 شهرداری تهران که عبارتند از بوستان واحد همسایگی، بوستان محله ای، بوستان ناحیه و منطقه ای، فضاهای مذهبی و راسته تجاری بالاترین امتیاز بر اساس شاخص های ارتقای تعاملات اجتماعی به ترتیب مربوط به بوستان های ناحیه و منطقه ای، راسته تجاری، بوستان محله ای، فضاهای مذهبی و بوستان های واحد همسایگی می باشد. در بوستان های ناحیه و منطقه ای به دلیل عوامل مختلفی از جمله فعالیت های متنوع تر، امکانات بازی و تفریحی و اوقات فراغت بیشتر، دسترسی به حمل و نقل عمومی، فضاهای مناسب جهت نشستن، گفتگو و فعالیت های اجتماعی، و همچنین آسایش اقلیمی که در این فضاها وجود دارد بیشتر مورد استفاده شهروندان قرار گرفته و در طول ساعت های بیشتری مورد توجه است در صورتی که در سایر دسته بندی ها این حضورپذیری در ساعت های مختلف شبانه روز بسیار کمتر بوده و بسیاری از این فضاها به دلایل اجتماعی، نظارتی، امنیتی در برخی از ساعت های شبانه روز کاملا بی استفاده می باشند و پاتوقی برای هنجارشکنان می باشند. هرچند که در این بوستان های سطح ناحیه و منطقه ای نیز مشکلاتی وجود دارد اما در مقایسه با سایر فضاهای این منطقه از وضعیت های بهتری برخوردارند. بوستان های واحد همسایگی این منطقه اما در بیشتر موارد دارای وضعیت نامطلوبی می باشند و کمترین امتیاز در مقایسه با سطوح دیگری از فضاهای عمومی را دارند. به طوری که بیشتر به گوشه های پرت و اضافه ای از فضاهای شهری که تبدیل به فضاهای عمومی شده اند، تبدیل شده اند، فعالیت های جاذب جمعیت در آن ها رخ نداده و دعوت کننده افراد مختلف از سنین و جنس های مختلف نیستند و فقط برای ساعات خاصی از روز و برای قشر خاصی مورد استفاده قرار می گیرند.

به طور کلی مسئله اصلی اغلب فضاهای عمومی منطقه 10 شهرداری تهران، آسیب‌های اجتماعی و کاهش امنیت اجتماعی زنان و کودکان به دنبال آن می‌باشد. این مسئله باعث شده تا فضاها در ساعات 19-22 مورد استفاده بیشتری قرار گیرد. قبل و بعد از زمان گفته شده خلوت بودن و وجود پرسه‌زنان، افراد موادفروش و معتادین منجر به ترک فضا توسط سایر افراد می‌شود. در ادامه همچنین باید گفت با توجه به این که شهروندان شکل دهنده تعاملات اجتماعی هستند و نیازهای متعددی دارند که پیش تر نیز عنوان شده است، باید گفت با وجود امکانات و طراحی های انجام گرفته، اما بسیاری از این فضاها برخوردار از همه شمولی اجتماعی نیستند؛ به طور مثال بسیاری از بوستان ها امکانات عبور و مرور افراد کم توان را ندارند یا شرایط اجتماعی موجود در برخی از فضاها که موجب تبدیل شدن به پاتوق افراد معتاد شده یا فضاها تبدیل به فضاهای مردانه شده اند، حضور زنان و کودکان به شدت کاهش داده است. در نهایت نیز باید گفت علاوه بر کمبود سرانه های فضای سبز و فضاهای عمومی موجود در این منطقه، به طوری که به طور مثال در ناحیه 3 تعداد بوستان ها کم و دارای مقیاس واحد همسایگی هستند و نیازمند فضاهای با کیفیت تر و بیشتر می باشند. امکانات و دسترسی به مسیر های پیاده و دوچرخه، ناهنجاری های اجتماعی و تک جنسیتی شدن فضا در برخی موارد، طراحی و نماسازی نسبتا ضعیف، عدم وجود کاربری ها و فعالیت های 24 ساعته از ضعف های فضاهای عمومی در این منطقه، علاوه بر کمبود سرانه های فضاهای سبز می باشند.

کلیدواژه‌ها

• فضاهای عمومی
• تعاملات اجتماعی
• تحلیل اثرات متقابل
• منطقه 10 شهرداری تهران
• میک مک

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Identification the Drivers and effective factors on improving social relationshiop (case study: 10th region of Tehran Municipality)

نویسنده [English]

• samaneh jalilisadrabad

Assistant Professor of Regional & Urban Planning, School of Architecture & Environmental Design, Iran University of Science & Technology, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The ability to attract people by public spaces has caused these spaces to be called as a container for the formation of social capital. also, the two-way connection of urban public spaces and social interactions is undeniable, and it should be said that public spaces have led to the formation of social interactions and the existence of social interactions makes public spaces successful, This raises the importance of successful public spaces.The research method employed an applied-descriptive method and a survey research technique. The data collection method was documentary and field studies that in which concepts related to urban spaces and social interactions were investigated and the effective factors on promoting social interactions in public spaces are classified in 4 dimensions of performance and activity, physical-spatial, environmental and semantic qualities and in 12 components and 60 indicators.these indicators were specificed according to the case study and after that, 10 key drivers have been identified with the Delphi technique and cross-impact analysis method in MICMAC software.the key drivers are:playground and leisure place for children, entertainment and leisure complexes, sitting spaces, the presence of people in different age and gender groups and categories,including women, children, the elderly and disabled people, and the level of response to their presence, suitable furniture for sitting and talking, access to walking and cycling paths, different landuses and activities 24 hours a day, memorable experiences, access to pedestrian facilities and furniture, Attention to the climate of the place of rest and comfort. after that, the 5 categories of public spaces in District 10 are scored according to the Likert method. It can be concluded that despite the existing quantitative and qualitative deficiencies,but the community parks and district parks have a better situation in terms of promoting social interactions than other urban spaces in District 10 of Tehran Municipality.

کلیدواژه‌ها [English]

• public spaces
• social interactions
• district 10 of Tehran Municipality
• cross-impact analysis
• Micmac