نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• سعید جهانبخش ¹
• مجید رضایی بنفشه ¹
• علی محمد خورشیددوست ²
• هاجر فرهمند ³

¹ استاد، دانشگاه تبریز، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی

² استاد گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز

³ دانشجوی دکتری/ دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی

چکیده

جنوب‌شرق و شرق ایران به دلیل خشکسالی‌های متعدد، سدسازی‌های بالادستی و تغییرات شدید کاربری اراضی طی سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین کانون‌های تولید گردوغبار تبدیل‌شده است. در این مطالعه باهدف توزیع زمانی- مکانی گردوغبار فصلی در شرق و جنوب‌شرق ایران از داده-های ایستگاهی (15 ایستگاه سینوپتیک طی دوره 2015-1980)، شاخص عمق نوری هواویز (AOD) سنجنده MODIS ماهواره Terra و شاخص جذب هواویز (AAI) سنجنده OMI ماهواره Aura طی دوره 2015-2005 استفاده شد. برای ارزیابی روند روزهای گردوغباری آزمون ناپارامتریک من-کندل (MK) به‌کاربرده شد. نتایج نشان داد که متوسط روزهای گردوغباری در این منطقه از ایران 24/9 روز است و بیشینه روزهای گردوغباری با 51/45 روز در فصل تابستان در ایستگاه زابل اتفاق می‌افتد. تغییرات فصلی گردوغبار شرق و جنوب‌شرق ایران دارای دو فاز حداکثری بهاره و تابستانه است. همچنین گردوغبار با ارتفاع و عرض جغرافیایی رابطه معکوس نشان داده است. پارامترهای جوی، خشک شدن رودها و دریاچه_ها و تغییرات کاربری اراضی سه عامل اساسی در تولید گردوغبار در شرق و جنوب‌شرق ایران هستند. داده_های ماهواره‏ای و ایستگاهی چهار منطقه شامل سواحل مکران، بسترهای خشک‌شده دریاچه_های هامون و جازموریان، دشت لوت و منطقه مرزی ایران، افغانستان و پاکستان را به‌عنوان کانون‌های اصلی تولید و انتشار گردوغبار نشان دادند. روند گردوغبار در غالب ایستگاه_های مطالعاتی به‌غیراز ایستگاه‌های زابل، بم و کرمان روندی افزایشی را نشان داده است و در فصل بهار بیشینه شدت روند گردوغبار و در فصل تابستان بیشینه وسعت مکانی پهنه_های با روند افزایشی گردوغبار قابل‌مشاهده است.

تازه های تحقیق

جنوب ­شرق و شرق ایران به دلیل خشکسالی­های متعدد، سدسازی­های بالادستی و تغییرات شدید کاربری اراضی طی سال­های اخیر به یکی از مهم­ترین کانون­های تولید گردوغبار تبدیل‌شده است. در این مطالعه باهدف توزیع زمانی- مکانی گردوغبار فصلی در شرق و جنوب­شرق ایران از داده­های ایستگاهی (15 ایستگاه سینوپتیک طی دوره 2015-1980)، شاخص عمق نوری هواویز (AOD) سنجنده MODIS ماهواره Terra و شاخص جذب هواویز (AAI) سنجنده OMI ماهواره Aura طی دوره 2015-2005 استفاده شد. برای ارزیابی روند روزهای گردوغباری آزمون ناپارامتریک من-کندل (MK) به‌کاربرده شد. نتایج نشان داد که متوسط روزهای گردوغباری در این منطقه از ایران 24/9 روز است و بیشینه روزهای گردوغباری با 51/45 روز در فصل تابستان در ایستگاه زابل اتفاق می­افتد. تغییرات فصلی گردوغبار شرق و جنوب­شرق ایران دارای دو فاز حداکثری بهاره و تابستانه است. همچنین گردوغبار با ارتفاع و عرض جغرافیایی رابطه معکوس نشان داده است. پارامترهای جوی، خشک شدن رودها و دریاچه­ها و تغییرات کاربری اراضی سه عامل اساسی در تولید گردوغبار در شرق و جنوب­شرق ایران هستند. داده­های ماهواره‏ای و ایستگاهی چهار منطقه شامل سواحل مکران، بسترهای خشک‌شده دریاچه­های هامون و جازموریان، دشت لوت و  منطقه مرزی ایران، افغانستان و پاکستان را به‌عنوان کانون­های اصلی تولید و انتشار گردوغبار نشان دادند. روند گردوغبار در غالب ایستگاه­های مطالعاتی به‌غیراز ایستگاه­های زابل، بم و کرمان روندی افزایشی را نشان داده است و در فصل بهار بیشینه شدت روند گردوغبار و در فصل تابستان بیشینه وسعت مکانی پهنه­های با روند افزایشی گردوغبار قابل‌مشاهده است.

کلیدواژه‌ها

• واژگان کلیدی: گردوغبار
• شاخص جذب هواویز (AAI)
• عمق نوری هواویز (AOD)
• روند فصلی گردوغبار
• شرق و جنوب_شرق ایران

موضوعات

• آب و هواشناسی

عنوان مقاله [English]

Spatio-temporal Seasonal Distribution of Dust in East and Southeast Iran Based on Station and Remote Sensing Data

نویسندگان [English]

• Saeed jahanbakhsh ¹
• Majid Rezaei Banafsheh ¹
• Alimohammad Khorshiddoust ²
• Hajar Farahmand ³

¹ Professor, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, East Azerbaijan, Iran

² Professor, Department of Meteorology, University of Tabriz

³ Phd student/ Faculty of Planning and Environmental Sciences

چکیده [English]

In recent years, South-east and east of Iran has become one of the most important hotspots of dust events due to numerous droughts, upstream dams and severe land use changes. In order to evaluate the seasonal variations of dust, 15 synoptic stations were selected during 1980–2015 and then extracted from the present weather codes. Additionally, the AOD index of the Terra MODIS satellite sensor and the Aura Satellite Aerial Index of Absorption (AAI) were used during the period 2015–2005. Mann-Kendall nonparametric test was used to investigate the trend of dust days and Spearman correlation method was used for correlation of dust days. The average days of dust in this region are 9 days and maximum days of dusty days are 45 days that occur in Zabol station at summer. Intra-seasonal variations of dust over east and southwestern of Iran have two maximum phases at spring and summer. Dust also has an inverse relationship with altitude and latitude. Climate parameters, drying up of rivers and lakes, and land use changes are three major factors in dust production in eastern and southeastern Iran. Main sources of dust production and emission over the region are (1) Makran coast; (2) Hamoun and Jazmourian dried bed (3) Lut Plain and (4) Border region of Iran, Afghanistan and Pakistan. At most stations except Zabul, Bam and Kerman have an increasing trend of dust events.

کلیدواژه‌ها [English]

• Keywords: Dust
• Aerosol Index (AI)
• Aerosol Optical Depth (AOD)
• Seasonal Trend of Dust
• East and Southeast Iran