نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• مصطفی امیرفخریان ¹
• سمانه باقرزاده ²

¹ دانشگاه فردوسی مشهد، گروه جغرافیا

² دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

فضاهای عمومی بعدمهم مدنیت شهرها بشمار می‏آیند. این فضاها بدلیل محدودیتهای ایجاد شده، بیشترین اثرپذیری را دردوران کرونا داشته‏اند. هدف این مطالعه اجتماع‏پذیری فضاهای عمومی درمنطقه1شهرمشهد می‏باشد و بدنبال آن است تا نشان دهد کیفیت حضور افراد در این فضاها در نتیجه شیوع کرونا چه تغییری کرده است؟ و آیا ویژگیهای زمینه‏ای افراد(اکتسابی و غیراکتسابی) در این خصوص نقش داشته‏است؟ مطالعه ازنوع توصیفی-تحلیلی و متغیرهای تحقیق براساس مدل مفهومی شامل4مولفة حضورپذیری، امنیت، بهداشت‏عمومی و مدیریت‏فضای‏عمومی در قالب 55 متغیر است. مقیاس مطالعه نیز شامل کلیه فضاهای عمومی منطقه1می باشد. برای این منظور بااستفاده از فرمول کوکران اقدام به تکمیل 356پرسشنامه ازحاضرین در فضای‏عمومی گردید. داده‏های جمع‏آوری شده پس از ورود به نرم‏افزارSpss ازطریق آزمونهای استنباطی نظیر "تی‏تک‏نمونه‏ای"، "تی‏دونمونه‏ای‏مستقل"، "زوجی" و "آزمون‏همبستگی" مورد سنجش قرار گرفت. باترکیب اطلاعات ازطریق روشهای منطقی، داستان اجتماع‏پذیری‏فضاهای‏عمومی درقالب "4پرده" برحسب ویژگیهای زمینه‏ایِ اکتسابی(تحصیلات و تاهل) و زمینه‏ایِ غیراکتسابی(سن وجنسیت) استفاده‏کنندگان تنظیم شد."پرده‏اول‏داستان" نشان از استرس بالاتروعدم تمایل مشارکت مردان در مقایسه با زنان درفضای‏عمومی داشت. "پرده‏دوم" حاکی از آن بودکه متاهلان انگیزهای قوی‏تر و تمایل به تعامل بادیگران در مقایسه با مجردان هستند. "پرده‏سوم‏داستان" کاهش حضورپذیری، عدم تمایل به کارمشترک در فضای عمومی و حس‏ناامنی در بین افراد باسواد در مقایسه با افراد باسطح‏سوادپایینتر را نشان‏داد و "پرده‏چهارم" نیز گرایش به فضای مجازی، عدم نیاز به روشنایی معابر، کاهش حضورپذیری و درک افراد غریبه در بین افراد مسن‏تر را تاییدکرد. یافته‏های تکمیلی، بیانگر نقش اثرگذار واکسیناسیون عمومی در ارتقای حس حضورپذیری ساکنین در فضای عمومی پس ازشیوع کرونااست.

تازه های تحقیق

دریافت‏های نظری: همانطور که اشاره شد موضوع کرونا و فضای عمومی، از جمله موضوعات مهم و بکر در حوزه تحقیقات و پژوهش است. برخی از ابعاد اجتماع پذیری فضاهای عمومی در دوران کرونا در برخی مطالعات مورد توجه بوده است.

ارزیابی یافته های مطالعه حاضر در مقایسه با مطالعات دیگر نشان داد که کرونا شیوه استفاده و حضور در فضای عمومی را تغییر داده است که این موضوع را (Honey-Rosés, 2021) نیز در مطالعه خود تایید می کند. یافته های مطالعه نشان داد که کرونا افزایش نگرانی و ناامنی را در فضای عمومی بویژه در بین افراد مسن افزایش داده است که در راستای مطالعه افشانی و همکاران(1400) است. این درحالیست که مطالعه زمانی و همکاران(1400) بین سن و احساس ناامنی اجتماعی ناشی از شیوع کرونا رابطه معنی‌داری را تایید نمی کند. برحسب جنسیت نیز یافته های مطالعه بیانگر احساس ناامنی بیشتر مردان در فضای عمومی نسبت به زنان است که در راستای مطالعه زمانی و همکاران(1400) نیست.

تعطیلی و قرنطیه کردن فضاهای عمومی تاثیر مهمی بر کیفیت و کمیت نگاه و تصور ساکنین به فضای عمومی شهری داشته است که در راستای مطالعه ایمانی جاجرمی(1399) و (Askarizad & Safari, 2020) است. یافته ها بیانگر آن است که ذهنیت افراد نسبت به دیگران در فضای عمومی منفی شده است که این موضوع را حمیدی و صبوری(1399) نیز در مطالعه خود تایید می کنند. به شکلی دیگر (Jasiński, 2020) نیز در مطالعه خود به این موضوع اشاره می کند.

یافته های مطالعه نشان داد که با افزایش سطح تحصیلات، نگرانی در فضای عمومی افزایش می یابد که خلاف مطالعه افشانی و همکاران(1400) است.

باتوجه به ارزیابی صورت گرفته می توان نوآوری مطالعه را در توجه به موضوع واکسیناسیون و نقش آن در تصور ذهنی ساکنین در فضای عمومی شهر، توجه به متغیرهای زمینه ای در کیفیت اجتماع پذیری ساکنین در فضای عمومی در شرایط پاندمی، توجه به واکنشهای متفاوت زنان و مردان نسبت به حضور پذیری در فضاهای عمومی و جایگاه عناصر مهم محله در تصویر ذهنی ساکنین در قبل و بعد از کرونا است که می تواند دستمایه خوبی برای مطالعات آتی باشد.

پیامدهای کرونا و بطور کلی انواع پاندمیها بر فضای شهر و آینده آن از جمله مسائل مهم و قابل توجه است. کرونا نشان داد که موضوعات مهم و قابل توجهی در سیستم برنامه ریزی شهری می بایست مورد توجه قرار گیرد که تاکنون مغفول مانده است. برایند کلی از این وضعیت نشان دهنده شکل گیری نظم جدید و بینش نو در مواجهه با مسائل شهری است. از جمله این مسائل فضاهای عمومی شهری است که مدنیت شهر را اعتلا می بخشد. چرا که در صورت آسیب، در واقع این مدنیت شهر است که آسیب می پذیرد. این مطالعه نشان داد که کرونا سبب شده است فعالیت‌های اجتماعی در سطح منطقه کاهش یابد و حس تعلق به محله نیز کمتر شود و احساس ناامنی و ترس از تراکم جمعیت به وجود آید. در عین حال نتایج نشان داد که پس از واکسیناسیون، افراد احساس امنیت بیشتری در فضا دارند. به عبارتی در فضای عمومی حس امنیت مهم‌ترین ضربه را از کرونا دریافت کرده است. از یک‌سو شلوغی و مراوده با افراد دیگر همراه با ترس و دلهره بوده است و از سوی دیگر خالی‌شدن فضا نیز از حضور افراد، ترس و ناامنی را افزایش داده است.

در مجموع با توجه به سه موضوع 1)بیماریهای فراگیر، 2) اجتماع پذیری و  3)فضای شهری که محورهای اساسی در این مطالعه به شمار می آیند، می توان به شکلی از مثلث بحران دست یافت که کرونا با تأثیر بر فضای شهری و روابط انسانی و اجتماعی، ارتباط دوسویه انسان و محیط را تحت تأثیر قرار داده و باعث اثر بر کیفیت تاب‌آوری آن و تاثیر بر کیفیت‌های فضایی-محیطی شده است. تقابل موضوع کرونا و فضای عمومی، تاب آوری شهری را مطرح میکند. از سوی دیگر ارتباط بیماریهای فراگیر با اجتماع پذیری، موضوع فاصله اجتماعی را شکل می دهد. در نهایت از ارتباط اجتماع پذیری و فضاهای عمومی می توان به موضوع تعاملات و حضور در فضا را اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

• پاندمی کرونا
• اجتماع پذیری فضا
• شهر مشهد
• فضاهای عمومی شهری

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Sociability of urban spaces in the face of the corona pandemic in one area of Mashhad city

نویسندگان [English]

• Mostafa Amirfakhrian ¹
• samane bagherzade ²

¹ Ferdowsi University of Mashhad

² ferdowsi university of mashhad

چکیده [English]

The purpose of this study is the sociability of public spaces in District 1 of Mashhad, and it seeks to show how the quality of people's presence in these spaces has changed as a result of the spread of Corona. The study is descriptive-analytical and the research variables are based on a conceptual model including 4 components of attendance, security, public health and public space management in the form of 55 variables. The scale of the study also includes all public spaces in Region 1. For this purpose, using Cochran's formula, 356 questionnaires were completed from the attendees in the public space. After entering the Spss software, the collected data were evaluated by inferential tests such as "one-sample t-test", "two-sample independent t-test", "paired" and "correlation test". took By combining information through logical methods, the story of the sociability of public spaces in the format of "4 curtains" was set according to the characteristics of acquired background (education and marriage) and non-acquired background (age and gender) of users. The first act of the story" showed higher stress and unwillingness of participation of men compared to women in public space. The "second curtain" indicated that married people have stronger motivations and desire to interact more with others compared to single people. "The third act of the story" showed the decrease in attendance, unwillingness to work together in the public space, and a feeling of insecurity among literate people compared to people with a lower level of literacy, and the "fourth act" also showed the trend towards virtual space. , confirmed the lack of need for street lighting, reduced presence and understanding of strangers among older people. Additional findings indicate the effective role of public vaccination in improving the sense of presence of residents in the public space after the outbreak of Corona.

کلیدواژه‌ها [English]

• Corona pandemic
• Sociability of space
• Mashhad city
• Urban public spaces