نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• سمیه عزیزی ¹
• فرهاد عزیزپور ²
• وحید ریاحی ²
• سید امیرحسین گرکانی ³
• سجاد امیری ⁴

¹ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

² دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

³ دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

⁴ استادیار پژوهشی، پژوهشکده سوانح طبیعی، تهران، ایران.

چکیده

هدف: سکونتگاه‌های روستایی مستقر در پیرامون شهرها پیوسته از درون و بیرون تحت تأثیر عوامل (ساختارها) و نیروهای (سازوکارها) متعدد در حال تغییر و دگرگونی هستند. در برنامه‌ریزی سنتی فضاها (در سطوح مختلف) به ویژه روستاها، نیروهای سازنده آینده عمدتاً نیروهای سازنده گذشته در نظر گرفته می‌شوند و تغییرات و رویدادهای آتی چندان لحاظ نمی‌گردند. حال آنکه نیروهای پیشران که آینده را می‌سازند گاهی همراه با عدم قطعیت‌اند و می‌توانند آینده پدیده مورد بررسی را تحت تأثیر قرار دهند. پژوهش حاضر با رویکرد آینده‌نگاری هدف خود را شناخت آینده‌های پیشروی سکونتگاه‌های روستایی ناحیه شهریار قرار داده است.

روش پژوهش: مطالعه بر اساس هدف، کاربردی و از نظر ماهیت تحلیلی-اکتشافی است. روش‌شناسی از نوع ترکیبی ( کیفی-کمی) است. در بخش کیفی به منظور شناسایی عوامل و نیروهای پیشران و عدم قطعیت‌ها از مشاهده و مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمی با هدف اولویت‌بندی و امتیازدهی پیشران‌ها از پرسشنامه‌ استفاده گردید.

یافته‌ها: بر اساس یافته‌ها پایین بودن ظرفیت نهادی، رانت قدرت در نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، توسعه اقتصاد صنعتی، رشد سوداگری زمین، پس‌زدگی جمعیتی کلان‌شهر تهران و مجاورت فضایی با کلان‌شهر از میان 18 عامل، به عنوان پیشران‌های اصلی مؤثر بر آینده روستاهای پیرامون شهرها شناسایی شدند. با توجه به 12 حالت محتمل پیشران‌ها، سه سناریوی توسعه فضایی پایدار، توسعه فضایی شکننده و توسعه فضایی ناپایدار به عنوان سناریوهای محتمل برای توسعه سکونتگاه‌های روستایی ناحیه شهریار تشخیص داده شده است.

نتیجه‌گیری: هر یک از این سناریوها باورپذیرند و هر کدام نیز پتانسیل تحقق دارند اما اینکه کدام یک روی دهد به برنامه‌ریزی امروز بستگی دارد.در عرصه ادبیات داخلی و خارجی، پژوهش‌های اندکی در باب سناریو‌نگاری به طور اخص در حوزه روستاهای پیرامون کلان‌شهرها با رهیافت آینده‌نگاری انجام شده است. مقاله پیش رو در یک رویکرد سیستمی و یکپارچه در ابعاد (محیطی-اکولوژیک، اجتماعی-فرهنگی، انسانی، اقتصادی، کالبدی-فضایی) به موضوع مورد مطالعه توجه دارد.

کلیدواژه‌ها

• آینده‌نگاری
• سکونتگاه‌های روستایی
• سناریو
• منطقه کلان‌شهری تهران
• ناحیه شهریار

موضوعات

• برنامه ریزی روستایی

عنوان مقاله [English]

Development scenarios of rural settlements in Tehran metropolitan region (Case: Shahriar Area)

نویسندگان [English]

• somayeh azizi ¹
• farhad azizpour ²
• Vahid Riahi ²
• Seyed Amirhossein Garakani ³
• Sajad Amiri ⁴

¹ PhD Student of Geography and Rural Planning, Human Geography Group, Faculty of Geography, Kharazmi University, Tehran, Iran.

² Associate Professor of Geography and Rural Planning, Human Geography Group, Faculty of Geography, Kharazmi University, Tehran, Iran.

³ Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

⁴ Assistant Professor of Natural Disasters Research Institute, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Objective: Rural settlements located around cities are continuously changing and transforming from inside and outside under the influence of numerous factors (structures) and forces (mechanisms). In the traditional planning of spaces. especially villages, the future constructive forces are mainly considered the past constructive forces, and future changes and events are not considered much. However, the driving forces that create the future are sometimes accompanied by uncertainty and can affect the future of the phenomenon under investigation. The current research, with a foresight approach, has set its goal to know the future of the rural settlements of Shahriar Area.

Methods: The study is based on the purpose, applied and analytical-exploratory in nature. The research methodology is of a mixed type (with qualitative-quantitative design). In the qualitative part, semi-structured observation and interview were used to identify factors and driving forces and uncertainties, and in the quantitative part, Delphi questionnaire was used to prioritize and score the driving forces.

Results: Based on the findings, the low institutional capacity, power rent in the policy and planning system, the development of industrial economy, the growth of land speculation, the demographic backwardness of the metropolis of Tehran and the spatial proximity to the metropolis among 18 factors were identified as the main drivers affecting the future of the villages around the cities. According to 12 possible modes of propulsion, three scenarios of stable spatial development, fragile spatial development and unstable spatial development were presented as possible scenarios.

Conclusions: Each of these three scenarios is believable and each has the potential to be realized; But which one happens depends on today's schedule.In the field of domestic and foreign literature, few studies have been conducted on scenario planning, especially in the area of villages around metropolises, with a foresight approach. In addition to the few available resources,

کلیدواژه‌ها [English]

• Foresight
• Rural settlements
• Scenario
• Tehran Metropolitan region
• Shahriar Area