تحلیل فضایی تاب‌آوری کالبدی شبکه ارتباطی کلان‌شهر تهران در برابر تهدیدات سخت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه پدافند غیر عامل، دانشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، تهران، ایران

2 گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

10.22034/gp.2025.66803.3392

چکیده

شهرها سیستم‌های پیچیده و متکی به هم هستند که در برابر تهدیدات ناشی از بلایای طبیعی و انسانی آسیب‌پذیر می‌باشند به‌گونه‌ای که وقوع این تهدیدات در سال‌های اخیر پیکره آن‌ها به ویژه -زیرساخت‌های شهری- را با خسارات فراوانی روبرو کرده است. در برخی شهرها به دلیل برنامه‌ریزی نامناسب و عدم پشتیبانی فنی، امکان بهبود زیرساخت‌ها و بازگشت به وضعیت اولیه وجود ندارد. در مقابل، برخی دیگر از شهرها از پیش برای مواجهه با مخاطرات طبیعی یا فنی طراحی شده‌اند و به عنوان شهرهای تاب‌آور شناخته می‌شوند. به این ترتیب تاب‌آوری به این مفهوم می‌باشد که جامعه ظرفیت تحمل بحران و فاجعه را بدون دریافت خسارات، کاهش کیفیت زندگی و نیاز به کمک از بیرون جامعه داشته باشد. بعد کالبدی- محیطی از جمله ابعاد 4 گانه مفهوم تاب‌آوری است که در شهرها شامل شریان‌های حیاتی و شبکه‌های ارتباطی و جاده‌ای می‌باشد. هدف از پژوهش حاضر تحلیل فضایی تاب‌آوری کالبدی شبکه ارتباطی کلان‌شهر تهران در برابر تهدیدات انسانی می‌باشد. تحقیق حاضر از نوع آمیخته با رویکرد توصیفی_تحلیلی و از نظر هدف کاربردی-توسعه‌ای می‌باشد. معیارها و زیرمعیارهای موثر در تاب‌آوری کالبدی شبکه ارتباطی شهری جمع‌آوری سپس بر اساس مدل تحلیل سلسله مراتبی وزن‌دهی شدند. در نهایت نقشه پهنه‌بندی تاب‌آوری کالبدی شبکه ارتباطی با استفاده از تحلیل‌ها و توابع فاصله اقلیدسی، فازی و تاپسیس تهیه شد. طبق خروجی، نزدیک به 70 درصد شبکه از نظـر تاب‌آوری در سطح متوسط به پایین قرار دارد و تنها 30 درصد شبکه در طبقه زیاد و خیلی‌زیاد یعنی شرایط مطلوب قرار دارند. مناطق مرکزی با امتیاز پایین نسبت به مناطق حاشیه‌ای تاب‌آوری کمتری دارد. الگوی پراکندگی از الگوی خوشه‌ای قوی با تمرکز بالا برخوردار است همچنین شبکه‌های ارتباطی مناطق مرکزی به عنوان خوشه‌های گرم یا نامطلوب و شبکه‌های ارتباطی مناطق حاشیه‌ای به عنوان خوشه‌های مطلوب و سرد شناسایی شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Spatial analysis of urban road network physical resilience of Tehran metropolis against severe threats

نویسندگان [English]

  • Rasul afsari 1
  • Ahmad Nikdel Monavvar 2
1 Passive Defense department, University of Supreme National Defense. Tehran, Iran
2 Department of Remote Sensing and Geographical Information System, Faculty of Planning and Environmental Sciences,University of Tabriz , Tabriz, Iran
چکیده [English]

Cities are complex and interdependent systems that are vulnerable to threats caused by natural and human disasters, which in recent years have caused great damage to cities, especially urban infrastructure. Resilience means that a society has the capacity to resist crises and disasters without suffering losses, reducing the quality of life, and requiring help from outside the community. Among the four dimensions of the resilience in cities is the physical-environmental dimension, which includes communication and road networks. Therefore, the purpose of the present study is to evaluate the physical resilience of the road network against severe threats in Tehran metropolis. The present study is a mixed type with a descriptive-analytical approach and an applied-developmental purpose. The criteria and sub-criteria in the physical resilience of the urban road network were collected and then weighted based on the analytic hierarchy process model. Finally, a physical resilience zoning map of the road network was prepared using Euclidean Distance, fuzzy, and TOPSIS analyses and functions. According to the output, nearly 70 percent of the roads are in the medium to low level in terms of resilience, and only 30 percent of the roads are in the high and very high category. Central areas with low scores are less resilient than bordering areas. According to the TOPSIS model, the distribution pattern has a strong cluster pattern with high concentration. Also, the road networks of the central areas were identified as hot or unfavorable clusters and the road networks of the bordering areas were identified as favorable and cold clusters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physical resilience
  • Urban road network
  • Passive defense
  • Tehran metropolis