نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز

2 گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه تبریز

3 دانشگاه تبریز

چکیده

 





 





مخروط افکنه ها، از بارزترین لندفرم­های ژئومورفولوژی رودخانه­ای هستند که به عنوان  پدیده­ای ژئومورفیک، نسبت به تغییرات تکتونیکی واکنش نشان می­دهند و می­توان از آنها به عنوان ابزاری، جهت شناخت سیمای تکتونیکی مناطق بهره گرفت. در این پژوهش ابتدا ، مخروط افکنه­ها و حوضه­های آبریز مربوطه واقع در دامنه شمالی بزقوش از نظر ویژگی مورفومتری(تعداد، مساحت، حجم، نحوه پراکنش) و فیزیو گرافی(طول، مساحت، ارتفاع)استخراج و با بکارگیری5شاخص ژئومورفیک(β، AF، BS، Hi، SL)وضعیت نسبی فعالیت تکتونیکی منطفه ارزیابی گردید. پارامترهای مورد نیازپژوهش شامل(R، S، Hوα) و دیگر پارامترها از طریق تهیهDEM منطقه و همچنین رقومی کردن نقشه­های زمین شناسی، گردآوری و جهت انجام محاسبات مربوط به حجم مخروط افکنه­ها به ترتیب از روش­های چرچ ، گیلز و نرخ بالاآمدگی حوضه­های آبریز از مدل نیروی جریان و نرم افزار­های  ArcGIS، CADوMATLAB استفاده گردید. سپس بین نتایج بدست آمده روابط همبستگی برقرار گردید. نتایج نشان داد؛ رابطه معناداری بین مساحت حوضه آبریز(BA) و حجم مخروط ها(V)وجود ندارد، در مقابل رابطه مستقیم و معناداری با ضریب همبستگی78/. بین نرخ بالاآمدگی حوضه­ها و حجم مخروط افکنه­ها مشاهده گردید.در این راستا با تهیه نقشه­های زمین شناسی و موقعیت گسلهای منطقه و همپوشانی آن با محدوده حوضه­های آبریز و مخروط افکنه ها، مشخص گردید که تشکیل مخروط افکنه­های حجیم(بیجند، اله حق) با وجود دو خط گسلی معکوس و نرمال امتدادلغز راستگرد بالادستی(در خروجی حوضه) همخوانی دارد. برطبق نتایج حاصله، در شرایط مورفوکلیمایی کنونی، می­توان تکتونیک را عامل  اصلی در افزایش یا کاهش حجم مخروط افکنه­ها محسوب نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of Quantitative Relationship between the Volume of Alluvial Fans and its Relationship Active Tectonic (Case study: Northern Slopes of Alluvial Fans in Bozqush)

نویسندگان [English]

  • Masomeh Rajabei 1
  • Davod Mokhtari 2
  • mir ebrahim hashemian 3

1 Professor of Geomorphology, Tabriz University

2 Department of Geography, University of Tabriz

3 TABRIZ UNIVERCITY

چکیده [English]

Alluvial fans are the most obvious Landforms of fluvial geomorphology which react to changes in tectonic as geomorphic phenomena, and they can be used as a tool for identifying of the tectonic aspect of regions. In this research at first, alluvial fans and their drainage basins located in the northern slopes in Bozqush were extracted in terms of morphometric (area, volume, distribution) and physiographic features (length, area, height) and the relative status of regional tectonic activity was evaluated by using 5 Geomorphic Indicators (α, AF, Bs, Hi, SL).The required parameters consisted of (R, S, H and α) and the other parameters were collected through DEM as well as digital geological maps. The Church Giles methods and Stream power model were used for computing the volume of alluvial fans and the uplift rate of watersheds by using ArcGIS, CAD and MATLAB softwares. Then Correlation was established between the results. Results showed that there is no significant relationship between the catchment area (BA) and the Volume of Alluvial Fans (V); in contrast, a significant and direct relationship was observed with a correlation coefficient 78% between the basin uplift rate and volume of fans. In this regard, by providing  geological maps and location of the faults and its overlap with watershed and alluvial fans, It was found that the formation of large alluvial fans (Bijand, Elahagh) is consistent with upper two reverse and normal strike-slip fault lines (at the outlet of the basin). According to the results, in the current Morph-climatic conditions, tectonic can be considered as a major factor in increase or decrease of the volume of alluvial fans.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alluvial Fan Volume
  • Geomorphic Indicators
  • uplift rate
  • Active Tectonic
  • Bozqush
- بهرامی، شهرام(1393)، «برآورد حجم مخروط افکنه­های واقع در حاشیه طاقدیس دنه خشک و ارتباط آن با تکتونیک»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره12، صص59-72.
- ثقفی، مهدی؛امیراحمدی، ابوالقاسم؛ربیعی، مریم(1395)، «تشخیص واکنش­های ژئومورفیک مخروط افکنه­های جنوب دشت بیرجند به فعالیت­های تکتونیکی و تغییرات آب و هوایی با استفاده از داده­های میدانی»، جغرافیا و برنامه ریزی، شماره57، صص 97-114.
- خبازی، مصطفی؛سیف، عبداله؛معیری، مسعود؛نوحه سرا، مریم(1391)، «روابط کمی بین حجم مخروط افکنه­ها و ارتباط آن با تکتونیک فعال(نمونه موردی:حوضه آبخیز کویر دق سرخ در ایران مرکزی)»، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، شماره2، صص103-126.
- خیام، مقصود؛ مختاری کشکی، داود (1382)، « ارزیابی عملکرد فعالیتهای تکتونیکی بر اساس مورفولوژی مخروط‌افکنه‌ها (مورد نمونه: مخروط‌‌ افکنه‌های دامنه شمالی میشوداغ)»، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 44، صص 1-10.
- علیزاده، امین(1380)، «اصول هیدرولوژی کاربردی»، انتشارات آستان قدس رضوی، 700صفحه.
- کرمی، فریبا (1388)، « ارزیابی ژئومورفیک فعالیت‌های تکتونیکی در حوضه زهکشی سعید‌آباد چای» ، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 69، صص 82-67 .
- گورابی، ابوالقاسم؛کریمی، مصطفی(1391)، «روشی جدید در استخراج مخروط افکنه­ها از مدل رقومی ارتفاع»، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، شماره 3، صص89-100.
- گورابی، ابوالقاسم؛نوحه گر، احمد(1386)، «شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال حوضه آبخیز درکه»، پژوهش­های جغرافیایی ، شماره60، صص177-196.
- مقصودی، مهران؛محمدنژاد وحید(1392)، «ژئومورفولوژی مخروط افکنه ها»، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 222صفحه.
- Baylis, E.J. (2009),“An Investigation of the Hazard Associated with the Alluvial Fans on the Kaikoura coast, South Island, New Zealand”, M.S.Thesis in physical Geography, Victoria University of Wellington.
- Burbank, D.W., Anderson, R.S. (2001), “Tectonic Geomorphology”, Blackwell Science, Oxford, 274 pp.
-Church, A.B. (1997), “Fan Deposition in Northwestern Vermont: Depositional Activity and Aggradations Rates over the Last9500 years”, [Master’s Thesis], Burlington, University of Vermont, 113pp.
-Giles,P.T.(2010),“Investigating the use of alluvial fan volume to represent fan size in morphometric studies”,Geomorphology121,317–328.
-Hamdouni, R.E., Irigaray, C., Fernandez, T; Chacon, J; Keller, E.A. (2008), “Assessment of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (southern Spain)”, Geomorphology 96, 150-173.
-Keller, E.A.,Pinter, N. (2002), “Active Tectonics, Earthquakes, Uplift, and Landscape”, Prentice Hall, New Jersey, 362 pp.
-Li,Y.L.,Yang,J.C.,Tan,L.,Duan,F.(1999),“Impact of tectonics on alluvial Landforms in the Hexi Corridor )Northwest China)”, Geomorphology 28, 299-308.
-Nanninga, P.M., Wasson, R.J. (1985), “Calculation of the volume of an Alluvial Fan, MathematicalGeology17, 53-65.
-Perez Pena, J.V., Azor, A., Azañón, J.M., Keller, E.A. (2010), “Active tectonics in the Sierra Nevada (Betic Cordillera, SE Spain): Insights from geomorphic indexes and drainage pattern analysis, Geomorphology 119, 74–87.
-Shahzad, F., Mahmood, S.A., Gloaguen, R. (2009), “Drainage Network and Lineament Analysis: An Approach for Potwar Plateau (Northern Pakistan)”, Journal of Mountain Science 6, 14–24.
-Virseras,C.,Calvacheh,M.L.,Soria,J.M.,Fernandez,J.(2003),“Differential features of alluvial fans controlled by tectonic or eustatic  accommodation Space, Example from the Betic Cordillera, Spain, Geomorphology 50 , 181–202.
-Wobus, C., Whipple, K.X., Kirby, E., Snyder, N., Johnson, J., Spyropolou, K.B., Crosby, B.T., Sheehan, D. (2006), “Tectonics from Topography: Procedures, Promise and Pitfalls, in Willett SD, GSA Special Paper 398, 55-74.
-Yang, J.C. (1985), “Geomorphology (in Chinese)”, High Education press, Beijing, 320p.