نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد

10.22034/gp.2020.10539

چکیده

گاهی از فرم فضایی و شکل شهر یکی از عوامل مهم تأثیرگذار در میزان موفقیت برنامه­ریزان و دست اندرکاران شهری می­باشد و به بهبود محیط­های شهری کمک شایانی می­نماید. در پژوهش حاضر، در تلاشیم تا با استفاده از روش­های کمی، الگوی رشد فضایی- کالبدی کلانشهر تبریز را ارزیابی کنیم. پژوهش حاضر، از نظر ماهیت و روش، دارای رویکرد توصیفی-  تحلیلی و کاربردی است. بطوری که، ابتدا با استفاده از مطالعات میدانی، اسنادی و کتابخانه­ای به بررسی و استخراج اطلاعات مورد نیاز پرداخته و سپس فرم کالبدی- فضایی رشد شهر تبریز را با استفاده از روش­های کمی (اندازة متروپل، تراکم، درجة تجمع، توزیع متعادل) محاسبه کرده است؛ نتایج پژوهش نشان می­دهد که کلانشهر تبریز با روند توسعة ناموزونی روبه روست؛ لذا، عدم تعادلی میان رشد وسعت شهر و رشد جمعیت به وجود آمده که سبب شده شهر در سطحی وسیعتر از آنچه باید باشد، شکل گیرد. لذا، الگوی رشد در کلانشهر تبریز، پراکنده می­باشد؛ اما، این الگو با توجه به نتایج محاسبه شده برای سال 1390، بیانگر این واقعیت است که گرایش به الگوی تصادفی دارد. با توجه به پیامدهای پراکنش شهری و در راستای دست یابی به شکل پایدار شهری در کلانشهر تبریز، نیازمند اجرای سیاست­های متراکم سازی و فشرده سازی می­باشیم. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evaluation of physical-spatial growth pattern of Tabriz metropolis

نویسندگان [English]

  • mahdi abdoalahzadeh 1
  • Mohammad Rahim Rahnoma 2
  • Mohammad Ajzae shokohi 2

1 PhD student in Geography and Urban Planning, University of Mashhad

2 Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, University of Mashhad

چکیده [English]

Introduction
Having knowledge about spatial form of city is one of the important factors affecting the success rate of urban planners and practitioners, and it helps improving urban environment. In the present research, we are trying to evaluate spatial – physical growth pattern of Tabriz metropolis using quantitative methods.
Methodology
 The current research is descriptive – analytical and practical approach in terms of nature and method, so that, using survey, documentary and library studies, data were firstly gathered and studied, and then physical – spatial form of Tabriz city growth was calculated using quantitative methods (metropolis size, density, aggregation degree and balanced distribution).
Results and Discussion
The results of the research show that Tabriz metropolis is facing an imbalanced growth pattern.
Conclusion
lack of balance was created between the increase of city area and population growth which caused the city to be formed greater than what it is determined to be.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aggregation degree
  • Balanced distribution
  • Spatial growth
  • Tabriz metropolis
- احدنژاد، محسن و سید احمد، ‌حسینی (1390):‌ارزیابی و پیش بینی تغییرات و پراکنش افقی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره­ای چندزمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی ( مطالعة موردی شهر تبریز)، ‌مجلة پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال دوم، شمارة چهارم، ‌صص:‌1- 20.
- الششتاوی، یاسر (1392): برنامه ریزی شهرهای خاورمیانه (دگردیسی شهری در عصر جهانی شدن)، ترجمة حسین حاتمی نژاد و رامین ساعدموچشی، انتشارات پاپلی، چاپ اول.
- آمارنامة شهرداری کلانشهر تبریز (1391): معاونت برنامه ریزی و توسعة شهرداری تبریز.
- آمارنامة شهرداری کلانشهر تبریز (1390): معاونت برنامه ریزی و توسعة شهرداری تبریز.
- برنامة اسکان بشر سازمان ملل متحد (1391): برنامه­ریزی شهرهای پایدار، ترجمة احسان مجیدی فر، مرکز پژوهش­های شورای اسلامی شهر مشهد، چاپ اول.
- پوراحمد، احمد، ‌صابر، ‌محمدپور، اپوب، منوچهری و احمد، خلیلی (1391): ارزیابی و سنجش میزان پراکنش و فشردگی شکل شهرها با استفاده از مدل­های کمی (مطالعة تطبیقی بین کلانشهر­های تهران و سیدنی)، فصلنامة انجمن جغرافیایی ایران، دورة جدید، سال دهم، شمارة 32، صص: 49- 74.
- پورمحمدی، محمدرضا و محمد، جام کسری (1389): ارزیابی ناپایداری در توسعة فضایی متروپل تبریز، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه ای، سال اول، شمارة چهارم، ‌صص:‌1- 18.
- پورمحمدی، محمدرضا و محمد، جام کسری (1390): تحلیلی بر الگوی توسعة ناموزون تبریز، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، سال 25، شمارة 100، صص: 31- 54.
- تقوایی، مسعود و محمدحسین، سرایی (1385): گسترش افقی شهر و ظرفیت­های موجود زمین، مورد مطالعه: شهر یزد، پژوهش­های جغرافیایی، شمارة 55، تهران.
- جهانشاهی، هاجر (1392): راهبرد رشدهوشمند، فرم شهری مطلوب جهت دستیابی به توسعه پایدار، پنجمین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
- جهانشاهی، هاجر (1392): فرم شهری مطلوب، الگویی جهت نیل به توسعه پایدار، همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری، بوکان، شرکت سازه کویر.
- چی ونگ، تای و بلیندا، یوئن (1392): برنامه ریزی شهر اکولوژیک (سیاست ها، تجارب و طراحی)، ترجمة محمدرحیم رهنما و الهه کریمی، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول.
- حبیبی، محمدعلی (1387): تحلیلی بر عوامل گسترش کالبدی و رشد اسپرال شهری، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانگاه سیستان و بلوچستان.
- حیاتی، ‌سلمان (1391): تحلیل شاخص­های رشد هوشمند شهری در مشهد، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد.
- خیرالدین، رضا؛ علی اکبر، تقوایی و جواد ایمانی شاملو (1392): تحلیل تحولات فضایی کلانشهرها در ارتباط با تغییرات قیمت نفت در ایران (مطالعة موردی کلانشهر تبریز)، نشریة علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شمارة شش، صص: 17- 36.
- داوودپور، زهره و ملیحه، نیک نیا (1390): بهسازی و نوسازی بافت فرسودة شهری راهبردی به سوی دست یابی به ابعاد کالبدی توسعه پایدار شهری (مطالعة موردی: بافت فرسودة کوی سجادیه)، فصلنامة آمیش محیط، شمارة 15، صص:‌ 31- 59.
- رهنما، محمدرحیم و غلامرضا، عباس زاده (1387): اصول، مبانی و مدل­های سنجش فرم کالبدی شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول.
- رهنما، محمدرحیم و غلامرضا، عباس زاده (1385): مطالعة تطبیقی سنجش درجة پراکنش/ فشردگی در کلانشهرهای سیدنی و مشهد، مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه ای، شمارة ششم، صص: 101- 128.
- زیاری، کرامت الله، ‌حسن، ‌پارسی پور و نسرین، ‌علی آبادی (1391): بافت میانی شهرها ظرفیتی برای حرکت به سمت الگوی شهر فشرده (مورد مطالعه:‌شهر بجنورد)، مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه ای، شمارة نوزدهم، صص: 215- 236.
- زیاری، کرامت الله، محمود، قدیری و فرزاد، دستا (1393): سنجش و ارزیابی الگوی گسترش فیزیکی شهر یزد، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورة 46، شمارة 2، صص:‌255- 272.
- سجادزاده، حسن و امیر، رحمانی (1393): الگوی گسترش فضایی منطقة 13 شهر تهران، شمارة 29، سال یازدهم، صص: 47- 58.
- شیخی، حجت، طاهر، ‌پریزادی، محمدرضا، رضایی و مسعود سجادی (1391): تحلیل و تعیین فرم کالبدی شهر اصفهان با استفاده از مدل گری و موران، مجلة پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال سوم، شمارة نهم، صص: 11- 134.
- کیانی، اکبر، فرضعلی، سالاری سردری، مریم، بیرانوندزاده و علیرضا، بستانی (1391): تحلیلی بر ساختار فضایی و توسعة افقی شهرهای منطقة سیستان، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال سوم، شمارة هشتم، صص:‌77- 92.
- قربانی، رسول، مجتبی، ولی بیگی و علی اکبر، ‌تقی پور (1391)، تحلیلی بر گسترش افقی شهر تبریز و ظرفیت­های درون بافتی اراضی، فصلنامة جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، سال چهارم، شمارة 12، صص: 59- 70.
- مبارکی، امید، جمال، محمدی و اصغر، ‌ضرابی (1392): ارائة الگوی بهینة گسترش کالبدی- فضایی شهر ارومیه، جغرافیا و توسعه، شمارة 32، صص: 75- 88.
- مبارکی، امید و علی، زنگی آبادی (1391): بررسی عوامل موثر بر شکل گیری حاشیه نشینی شهر تبریز و پیامدهای آن (مطالعة موردی: محلات احمدآباد، کوی بهشت، خلیل آباد)، مجلة جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 23، شمارة پیاپی 45، شمارة 1، صص: 67- 80.
- نظریان، اصغر (1385):‌ جغرافیای شهری ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ هفتم.
- واگیون، پابلو (1392): برنامه ریزی شهری برای مدیران شهری، ترجمة محمدرحیم رهنما و همکاران، مرکز پژوهش­های شورای اسلامی شهر مشهد، چاپ اول.
یزدانی، محمد حسن و احمد، پوراحمد (1386): تأثیر مدرنیسم بر تحولات کالبدی شهرهای   ایرانی- اسلامی (مطالعه موردی، تبریز)، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، شمارة 84، صص: 29- 52.
-Burton, E(2000): The Compact City: Just or just compact? A preliminary analysis. Urban Studies, 37(11): 1969-2007.
-Barton, Hugh and et al (2003): Shaping neighborhoods: Agued for health sustainability and vitally, spoon press London and New York.
-Elkin,T. et al. (1991): Receiving the city towards sustainable urban development Friends of the Earth, London.
-Hess, G.R (2001): Just Whatis Sprawl, Anyway? www4.ncsu.edu/~grhess.
-Salingaros, Nikos A (2006):Compact City Replaces Sprawl, Chapter in: Crossover: Architecture, Urbanism,  Technology,  Edited  by  ArieGraafland&  Leslie  Kavanaugh  (010  Publishers, Rotterdam, Holland), pp:100-115.
-SGN (Smart Growth Network) (2002): About Smart Growth.
-http:// www. smartgrowth.org/about.
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_districts_of_Istanbul