نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز (نویسنده مسئول)

10.22034/gp.2021.10827

چکیده

رشد شهری در نفس خود خصلتی سرکش دارد. لذا نیازمند مهار و هدایت است سیاست‌گذاری رشد شهری مسئولیتی خطیر است؛ زیرا ازیک‌ طرف باید به زدودن نابسامانی‌های بپردازد و از طرف دیگر با هدایت عقلایی ساخت‌وسازها از بروز و پیدایش ناهنجاری‌ها به‌ویژه از ابعاد کالبدی آن جلوگیری نماید.
محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شهر سردرود و روش تحقیق تحلیلی – تطبیقی است که داده‌ها و اطلاعات موردنیاز به‌صورت اسنادی و میدانی تهیه گردیده است. در روش تحلیل داده ها از مدل های کمی آنتروپی نسبی،ضریب گری، موران وضریب جینی استفاده شده نتایج به‌دست‌آمده از اندازه‌گیری مدل‌های فضایی – کالبدی نشان‌دهنده این است که فرم شهر الگوی تجمع تصادفی تک‌قطبی بوده که به سمت پراکنش شهری پیش رفته و می‌رود و مقادیر شاخص‌ها در سال 1378 و 1390 به ترتیب بدین‌صورت است: (آنتروپی نسبی =85/0، جینی= 35/0، موران =03/0، گری =05/0) و (آنتروپی نسبی= 91/0، جینی= 36/0، موران =01/0، گری =99/1). در کل، این مقادیر نشان می‌دهد که شهر به سمت الگوی پراکندگی پیش رفته است و موجب از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و باغات شده است، به‌طوری‌که در شهر سردرود در سال 1378 سهم باغات و اراضی کشاورزی 2/65 درصد از کاربری‌ها بوده درحالی‌که در سال 1390 به 35/26 درصد رسیده است و به‌تبع آن ساختار فضایی و کالبدی شهر در طول زمان تغییریافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Survey of spatial forms - physical city using quantitative models case study : sardroud city

نویسندگان [English]

  • Rasoul Ghorbani 1
  • mahdieh tahooni 2

2 -

چکیده [English]

Introduction
 Considering that the population growth rate of the surrounding cities of Tabriz metropolis in 2006-2010 Sardroud, Ilkhichi, Osku, and Basmanj cities is 2, 1.8, 0.87 and 0.83, respectively, that the growth rate of Sardroud city is more than other all surrounding cities of the metropolis of Tabriz. The study of statistics related to Sardroud city shows the changes in population growth and stages of growth and development of the city so that the population has increased 2.6 times and the area of the city has increased 2.7 times during the 35 years (1976-2011).
The increase of industries of Sardroud has played a significant role in the spatial-physical changes of Sardroud. By comparing the position of different economic sectors in Sardroud with East Azerbaijan province, the total growth rate of the reference economy in 1996-2006 has been equal to 1.6. Also, the province's economic structure during the mentioned period has always been negative and has had a downward trend. The variation rate of the economic structure in the province has been 3.126% in 1996-2006, in comparison with Sardroud city with a high variation coefficient of 7.164%.
Population growth and increase in industries in Sardroud city have led to the unplanned constructions and many changes in the spatial-physical structure of the city, the destruction of agricultural lands (so that the area of agricultural lands and gardens in 1999 has been 6382180 square meters (65.2%) and, 3252635 square meters (26.35%) in 2011), and the emergence of various spatial-physical, environmental, social and economic problems, including land-use change, air pollution, water, soil, negative effects on green space, etc. Therefore, the current study can contribute to the logical understanding of these factors and recognizing the urban issues and problems, proper and rational dealing with these issues, and the thoughtful and tactical design for the future development of the city by recognizing and assessing the physical-spatial growth of the city in two periods of 1998 and 2012 and its changes over time.
Data and Methods
The research method is adjusted based on the nature, subject, and objectives of each research. Therefore, the current study is comparative-analytical research and is applied- developmental in terms of nature. The information related to the area, etc. were collected from the master plan (provided by the Rajan Ab Zagros consultant engineers) and other researchers and is classified based on the research requirements. Relative quantitative entropy model, Gini coefficient. Moran, Gary, and adjusted Gary coefficients were used to analyze the data.
Results and Discussion
Based on investigating the density ratio of Sardroud neighborhoods in 2011, the entropy value of Sardroud was 0.91 in 2011. The entropy value in 1999 has been 0.85 for Sardroud neighborhoods. Although it has had more concentration compared with 2011, the entropy value has been towards zero. However, its value is high and indicates the sprawl in the neighborhoods of Sardroud city.
The obtained Gini coefficient for 1999 and 2011 is 0.35 and 0.36, respectively, indicating the unequal distribution in two decades.  However, the Gini coefficient value for 2011 shows the unequal dispersion of the population comparing to 1999. Moran coefficient was calculated for 1999 and 2011. The obtained value for 1999 is 0.03, indicating the unipolar random accumulation pattern of Sardroud similar to most of the cities in Iran. Also, the obtained value for 2011 was 0.01, indicating the movement of Sardroud towards being multipolar in the future. Gary coefficient was also calculated for 1999 and 2011. The obtained values for 1999 and 2011 are 0.05 and 1.99, respectively. It indicates that in 2011, the city was closer to the sprawl dispersion pattern and shows that accumulation and density in Sardroud were more in 1999, comparing to 2011, and the urban sprawl increases in 2011.
The calculations show that Sardroud city has been towards sprawl development, and this dispersion leads to the destruction of the agricultural lands and gardens.
Conclusion
According to the research findings, this type of urban structure has had many negative consequences in different environmental, social, and economic sectors, including destruction of the agricultural lands around the city and so on.
-         Taking efficient urban management policies to consider density, public transportation and land use that affect the urban form of Sardroud city.
-         Since the city is inevitable to grow and expand and population growth is always present in cities, it is necessary to use specific strategies and tools to manage the growth of cities and effectively control the sprawl expansion of cities, to avoid further waste and destruction of suitable suburban agricultural land around the cities and reduce the negative consequences of this type of urban development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Survey
  • physical- spatial form
  • quantitative models
  • Sardroud
-         اطهاری، کمال (1379) به‌سوی کارآمدی دخالت دولت در بازار زمین شهری،فصلنامهاقتصادمسکن، شماره 18، سازمان ملی زمین و مسکن
-         پاکزاد، جهانشاه (1385) مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.
-         پورمحمدی محمدرضا؛ علی کسری (1390) گسترش فضایی-کالبدی شهر زنجان با تأکید بر تغییر کاربری زمین طی دوره 1384-1355، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 63، صفحات 29-46
-         حاتمی نژاد و دیگران (1391) تحلیل عملکرد فضایی شهر میانی مرند در سطح شهرستان مرند، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، سال هفتم، شماره 78
-         حبیبی، سید محسن (1375) از شار تا شهر، انتشارات دانشگاه تهران، تهران
-         حسینیون، سولماز (1385) شهر فشرده: شهر فردا، مجله شهرداری‌ها، ماهنامه پژوهشی، آموزشی و اطلاع‌رسانی، برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، سال هشتم، شماره 73
-         زنگنه شهرکی، سعید (1386) بررسی پدیده پراکنش افقی شهر تهران و تأثیر زمین‌های کشاورزی پیرامون، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران
-         رهنما، محمدرحیم؛ غلامرضا عباس زاده (1387) اصول، مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد
-         کاتی، ویلیامز، برتون، الیزابت و جنکر، مایک (1383) دستیابی به شکل پایدار شهری، ترجمه واراز مرادی مسیحی، شرکت پردازش وبرنامه ریزی شهری
-         سیف‌الدین، فرانک (1378) فرهنگواژگانبرنامه‌ریزیشهریومنطقه‌ای – انتشارات دانشگاه شیراز، شیراز
-         شکویی، حسین (1384) دیدگاه‌هاینودرجغرافیایشهری، جلد اول، انتشارات سمت، تهران.
-         شیخ زین‌الدین، حسین (1378) فرم در معماری، فصلنامه معماری و فرهنگ، سال چهارم، شماره 1
-         مهدی زاده، جواد (1382) برنامه‌ریزیراهبردی توسعهشهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
-         مهندسان مشاور روژان آب زاگرس (1390) مطالعات طرح جامع تفضیلی شهر سردرود، تبریز
-         مرکز آمار ایران (1386) نتایج سرشماری عمومی و نفوس و مسکن 1385، انتشارات مرکز آمار، تهران
-         مثنوی محمدرضا (1381) توسعه پایدار و پارادایم‌های جدید توسعه شهری: شهر فشرده و شهر گسترده، مجله محیط‌شناسی، شماره 31، صفحات 104-89
-         ویلیام، جورج (1375) شهرسازی در عقب‌ماندگی، ترجمه مهدی کاظمی بید هندی، انتشارات دانشگاه ملی ایران، تهران
-        Anderson, W.P; Kanaroglou, P.S and Miller, E.J. (1996),
-        "Urban form, Energy and the Renvironment: A Review Evidence and Policy”, Urban Studies, 33(1)
-        Burchell RW, Shad NA, Listokin D, Phillips H, Downs A,
-        Seskin S, Davis J, Moore T, Helton D, Gall M (1998), "The
-        Costs of Dprawl-revisited". Transit Cooperative Research
-        Program (TCRP), Report 39, Transportation Research Board,
-        National Research Council, Washington DC Chaps 6-8
-        Burton, E (2000) The Compact city: Just orjust Compact? A Preliminary analysis, Urban studies, University of Glasgow 37(11).
-        Couch.C and Karecha, J (2006), "Controlling Urban Sprawl:
-        Some Experiences from Liverpool", Cities, Vol.23, No. 5
-        Ewing, R. (1997), "Is Los Angeles-Style Sprawl Desirable?" J
-        Am Planning Associat 63(1)
-        Ewing R, Pendall R, Chen D (2002), "Measuring Sprawl and
-        its Impact", Vol 1 (Technical Report), Smart Growth America,
-        Washington DC.
-        Devas, N. and Rekodi, C )1993( Managing Fast Geowing Cities: New Approach to Urban Planning and Management in the Development World, New York, Wiley
-        Jhonson, Miller, Lester A. Hoel (2002) The smart growth debate best practice for urbantransportation planning, soci- economic planning science 36
-        Galster, G., Hanson R, Ratcliffe M.R., Wolman H., Coleman
-        S., Freihage, J. (2001), "Wrestling Sprawl to the Ground:
-        Defining and Measuring an Elusive Concept", Housing Policy
-        Debate, 12(4)
-        Gordon, P., Richardson, H.W. (1997), "Are Compact Cities a
-        Desirable Planning Goal?" J Am Plann Assoc 63(1):95-106.
-        Hadly, C. C(2000) Urban sprawl Indicators,Causes and solution”, WWW. CITY. BLOMINGTON
-        Rogers Lord (1999) Urban task force, Toward an urban Renaissance.
-        Tsai, Yu-Hsin (2005) Quantifying urban form: Compactness versus Sprawl”, Urban Studies
-        Williams, K., Burton, E., and Jenks, M (1996) Achieving the Compact City through Intensification : an acceptable option? in Jenks, M.,Burton, E. and Williams, K. (eds.) The Compact City: a sustainable urbanform? E & FN Spoon, London