نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز

2 استاد گروه ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز

3 دانش آموخته رشته اکوتوریسم، گروه ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز

10.22034/gp.2020.10839

چکیده

اکوتوریسم به عنوان یکی از شاخه‌های گردشگری، امروزه مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. شناسایی و انتخاب مناطق مناسب اکوتوریسم در برنامه‌ریزی و مدیریت آن از اهمیت بالایی برخوردار است. دامنه‌های شمالی رشته کوه‌ بزقوش در استان آذربایجان شرقی با دارا بودن انواع جاذبه‌های طبیعی یکی از مقاصد هدف گردشگران محسوب می‌شود. لذا در پژوهش حاضر شناسایی و اولویت‌بندی پهنه‌های مستعد اکوتوریسم دامنه‌های شمالی بزقوش مدنظر قرار گرفت. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و از نوع هدف، کاربردی بود. برای دستیابی به اهداف پژوهش ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و نظرسنجی از کارشناسان، مهمترین معیارهای تاثیرگذار بر مکان‌یابی فعالیت‌های کوهنوردی، دامنه‌نوردی و اسکی شناسایی و سپس با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) وزن معیارها تعیین شد. در ادامه نیز برای تلفیق لایه‌ها در سیستم اطلاعات جغرافیایی از تکنیک ویکور استفاده شد. در نهایت با همپوشانی نقشه‌های کوهنوردی، دامنه‌نوردی و اسکی، پهنه‌های مستعد اکوتوریسم منطقه مشخص شد. نتایج نشان دهنده این بود که 43/15 درصد منطقه از لحاظ توانمندی‌های اکوتوریسم در وضعیت بسیار مناسب، 52/35 درصد مناسب، 91/39 درصد متوسط و 14/9 درصد در وضعیت نامناسب است. پهنه بسیار مناسب محدوده‌های اطراف چشمه‌های آبگرم اسبفروشان و الله حق و همچنین روستاهای جلده باخان و اردها را شامل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Assessment of Ecotourism Potentials on the Northern Slopes of Bozghoush Mountains

نویسندگان [English]

  • Seyyed Asadallah Hejazi 1
  • Masoumeh Rajabi 2
  • Asma Sharbaf Behtash 3

1 Associate Professor of University of Tabriz

2 Professor of Department of Geomorphology, University of Tabriz

3 Master of Ecotourism, Department of Geomorphology, University of Tabriz

چکیده [English]

Introduction
Tourism is one of the activities that demand for it is increasing. Tourism as a non-smoking industry, has less destructive environmental impacts but for some, tourism is an important threat to cultural and biological diversity. This idea caused the concept of sustainable tourism development and the forms of alternative tourism to be raised. For this reason, the development of ecotourism as a form of alternative tourism is essential for achieving the goals of sustainable tourism development.
Identifying and planning the suitable ecotourism areas as an effective tool and solution can play an essential role in sustainable tourism development. Although Iran has a variety of natural attractions, but it hasn't been able to make good use of this advantage. One of the most suitable ecotourism areas in Iran and East Azerbaijan Province is the Northern Slopes of Bozghoush Mountains. This area has a lot of natural attractions such as high peaks, numerous hot springs and green spaces which can be a destination for hiking, adventure tourism, ski, water therapy and leisure activities. In spite of such attractions, none of these activities is known in the real sense; on the other hand, comprehensive planning has not been done in this area. Although several tourists go to the northern slopes of Bozghoush Mountain in spring and summer but there isn't any suitable infrastructures in this area.  This indicates the necessity of investigating in this region and the main thing for encouraging investors is identifying, prioritizing and informing them. Such actions lie in the context of scientific research. So far, several studies has been done on geomorphology and geology of this region but there hasn't been any study to identify suitable ecotourism areas. The present study has aimed to reach this goal.
The goal of this study is identifying the ecotourism capabilities of the northern slopes of Bozghoush Mountain using Vikor technique in order to identify the most suitable areas for ecotourism activities.
Methodology
The research method of this study is descriptive-analytical and in terms of purpose, it is practical. In order to achieve the research goals, the most important criteria of site selection for mountaineering, hiking and ski was identified by library research and expert survey, and then the weight of each criteria was determined by the Analytic Hierarchy Process (AHP). In the following, in order to integrate layers in ArcGIS, VIKOR method has been used.
To determine the final weight of the criteria, a questionnaire was designed and it has been filled by 30 experts. The experts were familiar with both the AHP method and the features of study area. Five questionnaire were corrupted and 25 of them were valid. The hierarchy structure was formed in the Expert Choice. Then the data obtained from questionnaire which was a pairwise comparison, was added to the software. In the following, in order to integrate layers in ArcGIS, VIKOR method has been used.
Finally, by overlaying the maps of mountaineering, hiking and ski, the most suitable areas of ecotourism was determined.
Conclusion
The northern slopes of Bouzghoush Mountain located in East Azerbaijan Province have high ecotourism potential, which allows tourists to do activities such as mountaineering, hiking and ski. In the present study, in order to site selection and prioritize the ecotourism areas, the activities were divided into three types and evaluated by Vikor technique. Various criteria were selected by literature review and weighted in Expert choice using AHP method. Finally maps of mountaineering, hiking and ski were obtained and by overlaying the maps, the final map of suitable ecotourism areas was achieved. The results show that in terms of suitable site selection of ecotourism, 15.43 percent of area is in very suitable condition, 35.52 percent in suitable condition, 39.91 percent in average condition and 9.14 percent in unsuitable condition. The most suitable area covers the hot springs of Asbforoushan and Allah Hagh, as well as Jelda Bakhan and Ardeha villages. These sites tops the list of priorities for development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ecotourism
  • Site Selection
  • Analytic Hierarchy Process (AHP)
  • VIKOR
  • Northern Slopes of Bozghoush Mountains
- اسماعیل‌زاده، حسن، افضلی گروه، زهرا، 1394، «استراتژی بهینه تحقق عدالت فضایی پراکنش جمعیت و خدمات شهری با استفاده از مدل ترکیبی (مطالعه موردی: شهر بناب)»، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، سال سوم، شماره یازدهم، پاییز، صص 52-25.
- ایلدرمی، علیرضا، دلال اوغلی، علی، قربانی، محمد، بهمنی، نگار، 1394، «مکان‌یابی مناطق مستعد و حفاظت شده جهت فعالیت‌های اکوتوریستی با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره (مطالعه موردی: استان همدان)»، فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال پانزدهم، شماره 51، پاییز، صص 145- 169.
- بیرانوندزاده، مریم، معمری، ابراهیم، خداداد، مهدی، سبحانی، نوبخت، 1396، «رتبه‌بندی زیرساخت‌های گردشگری شهرستان‌های استان کرمانشاه با استفاده از تکنیک ویکور»، مجله علوم جغرافیایی، شماره 26، بهار و تابستان، صص 47-65.
- پوراحمد، احمد، شهبازپور، احمد، خلیجی، محمدعلی، 1394، «بهره‌گیری از مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در ارزیابی قابلیت‌های گردشگری نمونه موردی: استان سمنان»، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال ششم، شماره بیستم و یکم، پاییز، صص 66-50.
- تقوایی، مسعود، هدایتی مقدم، زهرا، 1388، «معیارهای مکان‌گزینی و طراحی پیست‌های اسکی و مسائل و مزایای آن در ایران»، آموزش جغرافیا، دوره بیست و سوم، شماره 86، صص 37-44.
- زاهدی، شمس‌السادات، 1382، چالش‌های توسعه پایدار از منظر اکوتوریسم، نشریه مدرس علوم انسانی، دوره 7، شماره 3 (پیاپی 30)، پاییز.
- شارپلی، ریچارد، 1396، «توسعه گردشگری و محیط‌زیست فراتر از پایداری»، ترجمه اکبر قاسمی و اسماء شعرباف بهتاش، انتشارات جهاد دانشگاهی استان اردبیل، چاپ اول.
- صالحی، محمود، 1387، «مطالعه سنگ‌های آلکالن شمال بزقوش»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته زمین‌شناسی (پترولوژی)، دانشگاه تبریز.
- طاوسی، تقی، رحیمی، دانا، خسروی، محمود، 1393، «مکان‌یابی پهنه‌های مناسب اکوتوریسم مطالعه موردی: منطقه اورامانات»، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال چهارم، شماره سیزدهم، پاییز، صص 19-40.
- علوی، سیدعلی، رمضان نژاد، یاسر، فتاحی، احدالله، خلیفه، ابراهیم، 1394، «پهنه‌بندی فضایی سکونتگاه‌های روستایی در معرض مخاطرات محیطی با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری چند معیاره ویکور (مطالعه موردی: شهرستان تالش)»، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال پنجم، شماره 20، زمستان، صص 136-125.
- فتوحی، صمد، زهرایی، اکبر، شکور، الهام، 1391، «مکانیابی مناطق مستعد جهت ورزش کوهنوردی (با استفاده از تابش خورشید) مطالعه موردی: کوه نخود چال-استان کرمانشاه»، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال دوم، شماره 6، تابستان، صص 107-108.
- کرمی، فریبا، 1381، «بررسی مسائل ژئومورفولوژی دامنه شمالی رشته کوه بزقوش و دشت انباشتی سراب (از ابرغان تا سلطان آباد)»، رساله دکتری تخصصی (Ph.D) در رشته جغرافیای طبیعی، دانشگاه تبریز.
- کرمی، فریبا، رجبی، معصومه، عسگری، مریم، 1392، «تحلیل فعالیت‌های نئوتکتونیکی دامنه شمالی رشته کوه بزقوش با استفاده از روش‌های ژئومورفولوژیکی»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 28، شماره دوم، تابستان، شماره پیاپی 109، صص 141- 158.
- مختاری، داود، 1389، ارزیابی توانمندی اکوتوریستی مکان های ژئومورفیکی حوضه آبریز آسیاب خرابه در شمال غرب ایران به روش پرالونگ (Pralong)، فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره 8، شماره پیاپی 18، تابستان.
- مختاری، داود، امامی‌کیا، وحید، 1395، «تحلیلی بر عوامل موثر در ایجاد و توسعه ژئومورفوسایت‌های پیست اسکی زمستانی با رویکرد ژئوتوریسم (مطالعه موردی: دامنه‌های کوه سهند)»، فصلنامه علمی- پژوهشی گردشگری و توسعه، سال پنجم، شماره 9، زمستان.
- مددی، عقیل، غفاری گیلانده، عطا، پیروزی، الناز، 1394، «ارزیابی و پهنه‌بندی خطر زمین لغزش با استفاده از مدل ویکور (مطالعه موردی: حوضه آبخیز آق لاقان چای)»، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال سوم، شماره 4، بهار، صص 124-141.
- نظم‌فر، حسین، غفاری گیلانده، عطا، محمدی گنجه، مصیب، ۱۳۹۵، «ارزیابی شاخص‌های توسعه گردشگری شهری با تاکید بر شاخص‌های طبیعی (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد)»، سومین کنفرانس علمی پژوهشی افق‌های نوین در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی معماری و شهرسازی ایران، تهران، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.
یمانی، مجتبی، گورابی، ابوالقاسم، مرادی پور، فاطمه، 1394، «مکان یابی محل احداث پیست اسکی در استان لرستان»، برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره نوزدهم، شماره 4، زمستان، صص 217 – 241.
-Hsieh, L.-F., Wang, L.-H., Huang, Y.-C., Chen, A., 2010, "An efficiency and effectiveness model for international tourist hotels in Taiwan", The Service Industries Journal, Vol. 30, No 13, pp.2183-2199.
-Kublak, Thomas, 2013, "Mountaineering Methodology", MM publishing, ISBN 978-80-87715-12-3.
-Nepal, Sanjay, 2002, "Mountain Ecotourism and Sustainable Development: Ecology, Economics, and Ethics", Mountain Research and Development, Vol. 22, No. 2.
-Opricovic, Serafim, Tzeng, Gwo-Hshiung, 2004, "Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS", European Journal of Operational Research 156 (2004), pp 445-455.
-Orsman, H. W., The Dictionary of New Zealand English. Auckland: Oxford University Press, 1999. ISBN 0-19-558347-7.
-Taghizadeh Yazdi, M. R., Barazandeh, H., 2016, "Identifying and Ranking Health Tourism Development Barriers in Iran using Fuzzy VIKOR Method", Asian Social Science, Vol. 12, No. 5, pp. 54-63.
-Wang, Yung-Lan, Tzeng, Gwo-Hshiung, 2012, "Brand marketing for creating brand value based on a MCDM model combining DEMATEL with ANP and VIKOR methods", Expert Systems with Applications 39, pp 5600-5615.