جغرافیا و برنامه‌ریزی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

فرایند پذیرش مقالات

بانک ها و نمایه نامه ها

اطاعات آماری نشریه

پرسش‌های متداول

اخبار و اعلانات

پیوندهای مفید

واکاوی پیشران‌های کلیدی موثر بر گسترش اسکان غیررسمی با رویکرد آینده پژوهی، نمونه موردی سکونت‌گاه‌های غیررسمی کلانشهر تبریز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

3 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی‌شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

یکی از مهم­ترین چالش­های پیش روی مدیریت شهری، اسکان غیر­رسمی است. این پدیده از پیامد­های نا­مطلوب شهرنشینی در جهان معاصر است که به ویژه در نتیجه صنعتی شدن شتابان و نابرابری­های منطقه­ای شکل گرفته و به دلیل محرومیت و عدم برخورداری سکونتگاه­های غیررسمی از تسهیلات زندگی شهری در قیاس با دیگر نواحی شهری، آنها را کانون مسائل و مشکلات حاد شهری و ضد توسعه پایدار انسانی نموده است. وضعیت موجود سکونتگاه­های غیررسمی نشان می­دهد که برنامه‌ریزی‌ها، پیش‌بینی‌ها و اقدامات انجام‌شده برای برای رفع معضلات این پدیده به‌ویژه در کلانشهر تبریز، کارایی آن‌چنانی نداشته است به گونه­ای که گسترش پهنه‌های سکونتگاه‌های غیررسمی در این شهر خود دلیلی بر این ادعاست. بدین منظور در این پژوهش سعی گردیده است که به‌صورت سیستمی و نظام­مند پیشران­های کلیدی مؤثر بر شکل­گیری و گسترش اسکان غیررسمی در محدوده کلانشهر تبریز شناسایی و تحلیل شوند. روش تحقیق در مطالعه‌ی حاضر آمیخته (کمی-کیفی) با ماهیت تحلیلی-اکتشافی می­باشد .در این پژوهش ابتدا با تکنیک پویش محیطی و دلفی، 64 عامل اولیه در پنج حوزه مختلف استخراج‌شده و سپس با استفاده از روش دلفی مدیران، ماتریس اثرات متقاطع مؤلفه‌ها تشکیل گردیده است. در مرحله بعدی از طریق نرم­افزار میک­مک نسبت به تحلیل ماتریس اقدام شده است. نتایج حاصل از پراکندگی متغیر­ها در محور تأثیر­گذاری و تأثیر­پذیری عوامل در نرم­افزار میک­مک، حاکی از  ناپایداری سیستم در محدوده مورد­­مطالعه است و بر همین اساس پنج دسته متغیر مورد شناسایی قرار گرفت. درنهایت با توجه به امتیاز بالای اثر­گذاری مستقیم و غیر­مستقیم عوامل، هجده عامل اصلی به­عنوان پیشران­های کلیدی در شکل­گیری و گسترش اسکان غیررسمی منطقه مورد شناسایی قرار گرفتند. از بین پیشران­های موردبررسی نیز، متغیر­های بخش اقتصادی بیشترین تأثیر را بر شکل­گیری و گسترش اسکان غیررسمی در محدوده موردمطالعه داشته­اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of Key Drivers Affecting the Development of Informal Settlement with a Futures Research Approach, a Case Study of Informal Settlements in Tabriz Metropolis

نویسندگان [English]

  • Mahmood Parvinzad 1
  • Reza Valizade 2
  • Karim Hoseinzade Dalir 3
  • Hasan Ahmadzade 2

1 PhD student in Geography and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

2 Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

3 Professor, Department of Geography and Urban Planning, Marand Branch, Islamic Azad University, Marand, Iran.

چکیده [English]

One of the most important challenges facing urban management is informal housing. This phenomenon is one of the adverse consequences of urbanization in the contemporary world, which is especially formed as a result of rapid industrialization and regional inequalities, and due to the deprivation and lack of informal settlements in urban living facilities compared to other Urban areas have made them the focus of acute urban issues and problems and against sustainable human development. The current situation of informal settlements shows that the plans, forecasts and measures taken to address the problems of this phenomenon, especially in the metropolis of Tabriz, have not been so effective that the expansion of informal settlements in this city is a reason for this claim. For this purpose, in this study, an attempt has been made to systematically identify and analyze the key drivers affecting the formation and expansion of informal settlements in the Tabriz metropolis. The research method in the present study is mixed (quantitative-qualitative) with analytical-exploratory nature. The intersection of the components is formed. In the next step, the matrix is ​​analyzed using Micmac software. The results of the dispersion of variables in the axis of influence and the influence of factors in Mikmak software indicate the instability of the system in the study area and accordingly, five categories of variables were identified. Finally, due to the high score of direct and indirect influence of factors, eighteen main factors were identified as key drivers in the formation and expansion of informal settlement in the region. Among the studied drivers, the variables of the economic sector had the greatest impact on the formation and expansion of informal settlement in the study area.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Futurism
  • Urban Instability
  • Informal Housing
  • Tabriz Metropolis
مراجع
امین زاده، سیامک (1396)، بررسی علل شکل‌گیری اسکانهای غیررسمی و ارائه راهکارهای بهینه جهت ساماندهی آن مطالعه موردی: محله علی آباد بوکان، پایاننامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مراغه.
براتی، علی (1397)، ارزیابی عوامل موثر بر اسکان غیر رسمی و راهکارهای ساماندهی حاشیه‌نشینی در ایران، فصلنامه علمی تخصصی دانش انتظامی البرز، 6(21): 67-83.
بزی، خدارحم، کیانی، اکبر، صفرزایی، عبدالغنی (1395)، بررسی علل شکل­گیری و راهکار مقابله حاشیه­نشینی شهر زابل با تأ کید بر توانمندسازی، فصلنامه مطالعات شهری، 6(21): 17-28.
ترکمن نیا، نعیمه، قربانی، رسول، خوارزمی، امیدعلی (1397)، ارزیابی سیستمی عوامل شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیر‌رسمی کلانشهر مشهد، جغرافیا و توسعه فضای شهری، 5(2): 23-42
تودارو، مایکل، (1382)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرجادی، کوهسار، تهران
حاج یوسفی، علی، (1381)، حاشیه­نشینی شهری و فرایند تحول آن (قبل از انقلاب اسلامی)، فصلنامه هفت­شهر، 1(8)، 12-24.
حافظ­نیا، محمدرضا، (1380)، راهبرد توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران از طریق توسعه نهاد­های محلی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 61، 39-61.
حسامیان، فرخ، اعتماد، گیتی، حائری، محمدرضا (1377)، شهرنشینی در ایران. موسسه انتشارات آگاه، چاپ دوم، تهران
خان محمدی، عصمت، سرور، رحیم، استعلاجی، علیرضا (1399)، آینده نگاری تحولات اسکان غیررسمی در پهنه ی جنوبی حریم کلانشهر تهران، نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 3(47): 149-170.
خلیلی، احمد، نورالهی، هانیه، رشیدی، نعیمع، رحمانی، مریم (1393)، ارزیابی سیاست‌های مسکن مهر در ایران و ارائه راهکار­هایی برای بهبود آن، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره 13، 83-92.
روستایی، شهریور، احدنژاد، محسن، اصغری زمانی، اکبر، زنگنه، علیرض، سعیدی، شهرام (1394)، ارزیابی فقر شهری در محلات اسکان غیررسمی شهر کرمانشاه با استفاده از مدل تحلیل عاملی (نمونه موردی محله دولت آباد و شاطرآباد سال 1385)، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، 19(53)، 137-166.
زاهدزاهدانی، سید­سعید، (1369)، حاشیه­نشینی، انتشارات دانشگاه شیراز.
سهلیوند، لیلا، حق پرست، فرزین، سلطانی، علیرضا، فرامرزی، مهسا (1400)، شناسایی و تحلیل پیشران‌های کلیدی مؤثر بر تامین مسکن مناسب برای گروه‌های کم‌درآمد در شهر تبریز، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی.
شریعت­زاده، مریم، (1382)، ساختار­های مورد نیاز جهت مهار و ساماندهی حاشیه­نشینی در ایران، مجموعه مقالات حاشیه­نشینی و اسکان غیر­رسمی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران
عیسی زاده، ابراهیم، صیدی، مصطفی (1391)، تحلیلی بر اسکان غیررسمی و تعیین ضریب تأثیر عامل­ها با استفاده از مدل تحلیل مسیر؛ مورد شناسی: شاطرآباد کرمانشاه، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، 16(41)، 1-22.
ملکی، سعید، امانپور، سعید، زادولی خواجه، شاهرخ (1396)، سازمان یابی فضایی و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در کلان‌شهر تبریز، فصلنامه پژوهش­های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری 5(1)، 107-124.
نعیمی، کیومرث، پورمحمدی، محمدرضا (1395)، شناسایی عوامل کلیدی موثر بر وضعیت آینده سکونتگاه‌های فرودست شهری سنندج با تاکید بر کاربرد آینده‌ پژوهی، فصلنامه مطالعات شهری، 5(20): 53-64.
یزدانی بروجنی، فردین، (1382)، بررسی خصوصیلت ساختاری حاشیه­نشینی در تهران، دانشگاه علوم بهزیستی.
Armiah, Ben.C. (2012), Slums as expressions of social exclusion: explaining the prevalence of slums in African countries UN Habitat, Nairobi, Kenya, Department Research & Capacity Development Branch
Bouwmeester, J and Hartmann, T, (2021), Unraveling the self-made city: The spatial impact of informal real estate markets in informal settlements, Cities, 108, 102966, pp: 1-8. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.102966.
Fentaw Baye, Fisseha Wegayehu, Solomon Mulugeta (2020), Dataset on demographic and Socio-economic triggers of informal settlements: a case study from the peri-urban areas of Woldia, Drivers of informal settlements at the peri-urban areas of Woldia: Assessment on the demographic and socio-economic trigger factors Land Use Policy, Volume 95, June 2020, 104-573
Geng, Y., Fujita, T., Bleischwitz, R., Chiu, A., & Sarkis, J. (2019), Accelerating the Transition to Equitable, Sustainable, and Livable Cities: Toward Post-Fossil Carbon Societies. Journal of Cleaner Production, 118020.
Godet. M., (2008), Strategic Foresight, Lipsor Working Paper, France, Paris.
Gordon, A., (2009), Future Savvy, American Management Association Press, New York
Goussous, J., & Tayoun, L. (2020), A holistic approach to slum reduction: finding gaps in Cairo’s ‘how-to-deal’model with international collected experience. Cities & Health, 1-15.
Guander, F., (1968), Souse Devlopment an Amorous Latin, Maspero, Paris
Kamalipour, H., & Dovey, K. (2019), Mapping the visibility of informal settlements. Habitat International, 85, 63-75.
Khalifa, M (2016), Evolution of informal settlements upgrading strategies in Egypt: From negligence to participatory development, Ain Shams Engineering Journal. 6(4), December 2015, Pp: 1151-1159.
Kuffer, M., Pfeffer, K., & Sliuzas, R, (2016), Slums from space - 15 years of slum mapping using remote sensing. Remote Sensing, Vol 8, No 6.
Menshawy, a.l. shafik, s. khedr. f (2016), Affordable Housing as a Method for Informal Settlements, Sustainable Upgrading Procedia - Social and Behavioral Sciences 223 (2016) 126 – 133.
Neuma W. (2007), Social research methods, 6thed. Upper Saddle River, NJ: Pearson Education, London.
Pablo A, Diego, G. (2020), The function and credibility of urban slums: Evidence on informal settlements and affordable housing in Chile, Cities. Volume 99.
Purwar, D., Sliuzas, R and Flacke, J, (2020), Assessment of cascading effects of typhoons on water and sanitation services: A case study of informal settlements in Malabon, Philippines, International Journal of Disaster Risk Reduction, 51, 101755, pp: 1-13. http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Sarma Sadhu, S.L.N., Tiwari, G (2016), An activity pattern – destination land use choice model of low income households of informal settlements – Case study of Delhi. Transportation Research Part A: Policy and Practice, Vol.85, pp.265–275.
Shabat, A. M., & Tapamo, J.-R. (2017), A comparative study of the use of local directional pattern for texture-based informal settlement classification. Journal of Applied Research and Technology.
Sharma, A., Tiwari, G and Rao, K.R, (2020), Identifying mixed use indicators for including informal settlements as a distinct land use: Case study of Delhi, Transportation Research Procedia, 48: 1918–1930.
UN-Habitat (2016), Slums of the word, the face of urban poverty in the new millennium.
United Nations (2018), World Urbanization Prospects The 2014 Revision, The Department of Economic and Social Affairs of the United Nations, New York.
World Bank. )2020), World bank database. https://data.worldbank.org.cn/. Accessed 13 May 2020.
Yang, C., Xia, R., Li, Q., Liu, H., Shi, T., & Wu, G. (2021), Comparing hillside urbanizations of Beijing-Tianjin-Hebei, Yangtze River Delta and Guangdong–Hong Kong–Macau greater Bay area urban agglomerations in China. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 102, 102460.‏
Zeilhofer, Peter, Valdinir Piazza Topanotti, (2008), GIS and ordination techniques for evaluation of environmental impacts in informal settlements: A case study from Cuiaba, central Brazil", Applied Geography 28.
Zhang, Y. (2018), The credibility of slums: Informal housing and urban governance in India. Land use policy, 79, 876-890.
جغرافیا و برنامه‌ریزی
دوره 27، شماره 83
اردیبهشت 1402
صفحه 13-26
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار