سنجش وضعیت زیست‌پذیری در قلمرو مسکن (مطالعه موردی: محله های محروم شهر زابل)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی

چکیده

مسکن ابتدایی‌ترین و حیاتی‌ترین نیاز هر موجود زنده‌ای در طبیعت، به معنا و مفهوم سرپناه است. مسکن در محله‌های کم‌برخوردار به دلیل خودرو بودن، نداشتن مجوز ساخت، استفاده از مصالح ناپایدار و ریزدانگی از کمیت و کیفیت مناسبی برخوردار نمی‌باشد. همین امر زیست‌پذیری مسکن را با چالش‌های اساسی روبرو می‌سازد. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی زیست‌پذیری در قلمرو مسکن محله‌های کم‌برخوردار شهر زابل است. این پژوهش از نظر هدف «کاربردی» و به لحاظ ماهیت «توصیفی – تحلیلی» است. برای تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش از میانگین شاخص‌، ANOVA و همبستگی چند متغییره در نرم‌افزار spss، جهت نمایش محله‌های شهر زابل از لحاظ ابعاد زیست‌پذیری مسکن(اقتصادی، اجتماعی، کالبدی فضایی و زیست‌محیطی) از دورن‌یابی به روش IDW و همچنین تکنیک چند معیاره EDAS استفاده شده است. نتایج میانگین شاخص‌های پژوهش نشان می‌دهد مسکن محله‌های کم برخوردار شهر زابل از نظر ابعاد زیست‌پذیری براساس رتبه‌بندی اکونومیست، در شرایط غیرقابل قبول قرار گرفته است. به طوری که بعد کالبدی با امتیاز 47.91 نامناسب ترین و بعد اجتماعی با امتیاز 56.55 مناسب‌ترین می باشد. همچنین تحلیل رگرسیون در محله‌های مورد بررسی نشان می‌دهد که بین ویژگی‌های مسکن در ابعاد مختلف با زیست‌پذیری مسکن همبستگی بالایی وجود دارد به طوری که ضریب این همبستگی 673/0 است؛ در بین ابعاد نیز ضریب همبستگی ویژگی‌های کالبدی مسکن با زیست‌پذیری با 561/0 بیشترین ضریب و بعد اجتماعی با 189/0 کمترین ضریب همبستگی را دارد. نتایج حاصل از وضعیت ابعاد مختلف زیست‌پذیری مسکن در پهنه محله‌های کم-برخوردار شهر زابل براساس روش درون‌یابیIDW نشان می‌دهد که ناحیه 1 اکثر محله‌های مورد بررسی را در خود جای داده است و از نظر سرانه کاربری های مسکونی، فضای سبز و شبکه معابر نسبت به نواحی دیگر شهر زابل با کمبودهای شدید روبرو است. در بعد فیزیکی و کالبدی محله معصوم آباد و در بعد اقتصادی محله قاسم آباد پایین‌ترین امتیاز را دارا هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

................

نویسندگان [English]

  • Hamid Reza Rakhshaninasab
  • somaye rahdarpoodine
  • mojtaba solaymani
Human Geography-Urban Planning
چکیده [English]

مسکن ابتدایی‌ترین و حیاتی‌ترین نیاز هر موجود زنده‌ای در طبیعت، به معنا و مفهوم سرپناه است. مسکن در محله‌های کم‌برخوردار به دلیل خودرو بودن، نداشتن مجوز ساخت، استفاده از مصالح ناپایدار و ریزدانگی از کمیت و کیفیت مناسبی برخوردار نمی‌باشد. همین امر زیست‌پذیری مسکن را با چالش‌های اساسی روبرو می‌سازد. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی زیست‌پذیری در قلمرو مسکن محله‌های کم‌برخوردار شهر زابل است. این پژوهش از نظر هدف «کاربردی» و به لحاظ ماهیت «توصیفی – تحلیلی» است. برای تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش از میانگین شاخص‌، ANOVA و همبستگی چند متغییره در نرم‌افزار spss، جهت نمایش محله‌های شهر زابل از لحاظ ابعاد زیست‌پذیری مسکن(اقتصادی، اجتماعی، کالبدی فضایی و زیست‌محیطی) از دورن‌یابی به روش IDW و همچنین تکنیک چند معیاره EDAS استفاده شده است. نتایج میانگین شاخص‌های پژوهش نشان می‌دهد مسکن محله‌های کم برخوردار شهر زابل از نظر ابعاد زیست‌پذیری براساس رتبه‌بندی اکونومیست، در شرایط غیرقابل قبول قرار گرفته است. به طوری که بعد کالبدی با امتیاز 47.91 نامناسب ترین و بعد اجتماعی با امتیاز 56.55 مناسب‌ترین می باشد. همچنین تحلیل رگرسیون در محله‌های مورد بررسی نشان می‌دهد که بین ویژگی‌های مسکن در ابعاد مختلف با زیست‌پذیری مسکن همبستگی بالایی وجود دارد به طوری که ضریب این همبستگی 673/0 است؛ در بین ابعاد نیز ضریب همبستگی ویژگی‌های کالبدی مسکن با زیست‌پذیری با 561/0 بیشترین ضریب و بعد اجتماعی با 189/0 کمترین ضریب همبستگی را دارد. نتایج حاصل از وضعیت ابعاد مختلف زیست‌پذیری مسکن در پهنه محله‌های کم-برخوردار شهر زابل براساس روش درون‌یابیIDW نشان می‌دهد که ناحیه 1 اکثر محله‌های مورد بررسی را در خود جای داده است و از نظر سرانه کاربری های مسکونی، فضای سبز و شبکه معابر نسبت به نواحی دیگر شهر زابل با کمبودهای شدید روبرو است. در بعد فیزیکی و کالبدی محله معصوم آباد و در بعد اقتصادی محله قاسم آباد پایین‌ترین امتیاز را دارا هستند.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Housing
  • livability
  • low-income neighborhoods
  • Zabol city

مراجع

  • احدنژاد روشتی و تیموری محسن(1399)،تحلیل فضایی پایداری شاخص‌های کمی مسکن در نواحی شهری با استفاده از مدل تودیم (مطالعه موردی: شهر زنجان) ، آمایش محیط، شماره 50، صص 133 -150.
  • آذر, علی. (1400). بررسی میزان زیست‌پذیری شهری در محلاتِ دروازه دار در کلان‌شهر تبریز.مطالعات جامعه شناسی, 14(50), 7-30
  • باخدا، سمانه، سلمانی مقدم، محمد و زنگنه، مهدی(1397)،سنجش مسکن پایدار در منطقه ٣ شهر مشهد تحقیقات جدید در علوم انسانی، دوره جدید - شماره 11، صص 209 - 226.
  • باقری، محمد (1387). «مسکن سالم زیربنای سکونت پایدار».نشریه الکترونیکی خبری، آموزشی و پژوهشی مسکن.
  • بندرآباد علیرضا، احمدی نژاد فرشته(1393.)ارزیابی شاخص‌ های کیفیت زندگی با تاکید بر اصول شهر زیست پذیر در منطقه 22 تهران. پژوهش و برنامه ریزی شهری.:55-745(16)
  • بندرآباد،علیرضا(1390)،شهرزیستپذیرازمبانیتامعنا،انتشاراتآذرخش،چاپاول،تهران
  • جمعه پور، محمود, عیسی لو شهاب الدین و علمدار نژاد، ابراهیم (1398)،ارزیابی اثرات تنوع مسکن بر انتخاب وسیله سفر در جابه جایی های درون شهری (مطالعه موردی: شهر قم)، پژوهشنامه حمل و نقل، دوره 16 , شماره  3 (پیاپی 60)، صص 127 - 139 .
  • حاتمی نژاد، حسین، مدانلوجویباری،مسعود و اخوان حیدری، کورش(1398)، تحلیل فضایی زیست‏ پذیری کالبدی کلان شهر اهواز، فصلنامه برنامه ریزی توسعه کالبدی، پیاپی ۱۳، صص ۱۱-۲۳
  • حبیبی، داود؛ قشقایی، رضا و حیدری، فرزاد (1392)،نگاهی به ویژگیها و معیارهای شـهر زیسـت پـذیر، همـایش بین­المللـی مهندسی معماری و عمران و توسعه پایدار شهری، دانشگاه آزاد اسالمی واحد تبریز.
  • حسین زاده کرمانی، محمود، رفیعی کته تلخ، عیسی، امانی، محمد (۱۳۹۲)، بررسی ویژگی های گردشگری ژئوتوریسم استان سیستان و بلوچستان، اولین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار، همدان،
  • حکمت نیا. (1391) بررسی نقش مشارکت مردمی در به‏ سازی بافت فرسودۀ محلۀ فهادان شهر یزد.پژوهشهای جغرافیای انسانی, 52(2), 639-656.
  • حیدری، تقی، شماعی، علی، ساسان پور، فرزانه،سلیمانی، محمد، احدنژاد روشتی، محسن (1394). ارزیابی قابلیتهای زیست پذیری بافت فرسوده و راهبردهای تقویت آن (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان). شهر پایدار دوره دوم تابستان . شماره 2 (پیاپی 3)
  • خراسانی، محمدامین (1392)،تأملی در مفهوم زیست پذیری، شناخت و سنجش رویکردها، اولین همـایش معمـاری پایـدار و توسعه شهری، 26 اردیبهشت 1392،شرکت سازه کویر، بوکان.
  • خراسانی،محمدامین(1391)،تبیینزیستپذیریروستاهایپیرامونشهریبارویکردکیفیتزندگی رسالهدکتریجغرافیاوبرنامهریزیروستایی،دانشکدهجغرافیا،دانشگاه،»مطالعهموردیشهرستانورامین)
  • رکنالدین افتخاری،عبدالرضا، لطفی، حبیب، پور طاهری، مهدی و طالبی فرد رضا(1397)، نقش مقاومسازی مسکن روستایی در زیستپذیری روستاها )مطالعه موردی: دهستان مهروئیه( ، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات برنامهریزی سکونتگاه­های انسانی دوره 13،شماره 3( پیاپی 44)،صص 543-557.
  • رهنما، محمدرحیم ، قنبری، محمد، محمدی حمیدی، سمیه و حسینی، سید مصطفی (1398)،ارزیابی و سنجش زیست پذیری شهری در کلانشهر اهواز فصلنامه شهـر پایـدار، دورۀ 2 ،شمارۀ 2 ، صص1-.17
  • زیاری، کرمت الله و قاسمی عزت الله(1395)،ارزیابی شاخصهای کمّی و کیفی مسکن با رویکرد توسعة پایدار )مطالعة موردی: شهر سامان(، پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری ، دورة 4 ،شمارة 2 ، صص 197-122.
  • ساسان پور، فرزانه (1390)، مبانی پایداری توسعه کلانشهرها با تاکید بر کلانشهر تهران، انتشارات مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران.
  • ساسانپور، فرزانه و جعفری حسنآبادی، مهدی (1392)،اصول و ویژگیهای شهر زیست پذیر، اولین همـایش ملـی جغرافیـا، شهرسازی و توسعه پایدار، انجمن محیط زیست کومش و دانشگاه صنعت هوایی و قطب برنامهریزی و توسعه پایدار دانشگاه تهران، تهران.
  • ساسانپور، فرزانه؛ تولایی، سیمین و جعفری اسدآبادی، حمزه (1394)،سنجش و ارزیـابی زیسـت پـذیری شـهری در منـاطق بیست و دوگانه کلانشهر تهران، فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال 5 ،شماره 18،صص.27-42.
  • شرکت مهندسین مشاور پرداز (1388)، طرح ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی شهر زابل، شرکت عمران و بهسازی کشور
  • شکوهی، علی، مهدیون،جعفر (۱۳۹۹)، تحلیل شاخص های کالبدی-محیطی زیست پذیری شهر زنجان با رویکرد آینده پژوهی، فصلنامه فضای جغرافیایی، پیاپی ۷۱، صص ۱۳۵-۱۵۷.
  • شماعی، علی، ساسان پور، فرزانه،سلیمانی، محمد، احدنژاد روشتی، محسن وحیدری، تقی (139۵). تحلیل زیست پذیری بافت های فرسوده شهری(مطالعه موردی: بافت فرسوده شهرزنجان). نشریه پژوهش های جغرافیای انسانی. دوره ۴۸، صص ۷۸۳-۷۹۹.
  • صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله (1393)،بررسی رابطه ی زیست پذیری سکونتگاه های روستایی برتابآوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحیروستایی دهستان مراوه تپه و پالیزان، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره ششم ، صص ۳۷-۴۴.
  • صالحی امیری، رضا و خدائی، زهرا(1390)، حاشینه نشینی و اسکان غیر رسمی(چالش ها و پیامدها) ، انتشارات ققنوس
  • صرافی، مظفر(1381). به سوی نظریه ای برای ساماندهی اسکان غیر رسمی از حاشینه نشینی تا متن شهرنشینی، فصلنا مه هفت شهر، سال سوم، شماره هشتم، صص ۵-۱۱.
  • طرح اندیشان شهر(1395) ، طرح جامع شهر زابل، سازمان مسکن و شهرسازی استان سیستان و بلوچستان
  • علیپور، سمیه، احدنژاد روشتی، محسن و مشکینی، ابوالفضل (1399)، تحلیلی بر زیست پذیری مسکن شهر کرج با رویکرد عدالت اجتماعی، نشریه جغرافیای اجتماعی شهری پیاپی ۱۷، صص ۱۲۹-۱۴۷.
  • مرکز آمار ایران(1395) امار سرشماری نفوس و مسکن استان سیستان و بلوچستان
  • مهدیون جعفر، شکوهی علی. تحلیل شاخص های کالبدی-محیطی زیست پذیری شهر زنجان با رویکرد آینده پژوهی. فضای جغرافیایی. ۱۳۹۹; ۲۰ (۷۱) :۱۵۷-۱۳۵
  • مهره کش, ریحانه, صابری, مومنی, اذانی, مهری. (1397). تبیین عوامل مؤثر کالبدی بر میزان زیست‌پذیری مناطق شهری (مطالعۀ موردی: مناطق شهر اصفهان).پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری, 7(2), 411-429
  • وزارت مسکن و شهرسازی(1374). گزارش مرحله پنجم حاشیه نشینی در ایران، علل و راه حل ها.
  • یاسوری، مجید؛ آقائی زاده، اسماعیل و زارع، سپیده(1396)،مسکن پایدار از حیث تجارب کشورها راهبرد توسعه تابستان 1396 - شماره 50 علمی-ترویجی ((‎31، صص 193 - 223.
  • Badland, Hannah. Whitzman, Lowe, Aye, Butterworth, Hes (2014) Urban Liveability: Emerging Lesson From Australian for exploring the potential for indicators to measure the social. determinants of health, Social Science and Medicine, No 111, pp64-73.
  • Cao, Y., Li, F., Xi, X., van Bilsen, D. J. C., & Xu, L. (2021). Urban livability: Agent-based simulation, assessment, and interpretation for the case of Futian District, Shenzhen. Journal of Cleaner Production, 320, 128662.‏
  • Cowan,Robert. )2005(. The Dictionary of Urbanism, London;Streetwise Press
  • Dunstan,K (2007), Creating an Indicator of Liveability: The Neighbourhood Liveability Assessment Survey (NLAS), Paper prepared for European Urban Research Association(EURA) conference, 12-14 September, Glasgow, Scotland.
  • Economist Intelligence Unit)2011( A Summary of the Liveability Ranking and Overview, EIU
  • Howley, Peter & Scotl, Mark & Redmondb, Declan (2009), sustainability versus livability: an investigation of neighborhood satis faction journal of Environmentalplanning and management.
  • Mc Nulty, R.h. (1998). whats livability? Presenation a conference sponsored by the seoul (south, Korea) metro Politian.
  • Ottawa county planning commission)2004( Ottawa county urban smart growth, planning and
    grants department.Southworth, M. (2003),Measuring the Livable City, Built Environment.
  • Schwartz, A. F. (2014), Housing Policy in the United States, Routledge - Singh, V. S., & Pandey, D. N.(2012), Sustainable Housing: Balancing Environment with Urban Growth in India, RSPCB Occasional Paper, (6), 17.
  • Ellis, L. (2006). Global Trends| RDP 2006-12: Housing and Housing Finance: The View from Australia and Beyond. Reserve Bank of Australia Research Discussion Papers, (December).‏
  • International Society of City and Regional Planners (ISOCARP)(2010) Livable cities in a rapidly urbanizing world. For the Philips Center of Health and Well-being Singapore July 25-31, 2010
  • Timmer Vanessa and nola- Kate S,. (2005): “THE WORLD URBAN FORUM 2006 Vancouver” working group discussion paper internation center for sustainable cities.
  • Timmer Vanessa and nola- Kate S,. (2005): “THE WORLD URBAN FORUM 2006 Vancouver” working group discussion paper internation center for sustainable cities.
  • Un Habitat(2012), Sustainable Housing for Sustainable Cities, A policy Framework For Developing Contries.
  • https://www.chht-sb.ir/

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار