نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 هیأت علمی دانشگاه زنجان
2 گروه جغرافیای طبیعی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
دولین یکی از شاخص‌ترین و اساسی‌ترین اشکال سطحی و مورفولوژیکی کارست، درنتیجه تأثیر شیمیایی آب بر سنگ‌های آهکی است که در شکل‌ها و اندازه‌های مختلفی به وجود می‌آید. دولین‌ها ازلحاظ ویژگی‌های مورفولوژیکی متفاوت هستند. در تحقیق حاضر پس از شناسایی دولین‌ها در زاگرس، پراکندگی و تغییر ویژگی‌های مورفولوژیکی آن‌ها مانند طول، عرض، مساحت و عمق در ارتباط با ارتفاع و اقلیم، با استناد به منابع اسنادی همچون نقشه‌های زمین‌شناسی 1:100000، لایه مدل رقومی ارتفاع باقدرت تفکیک 5/12 متر، تصاویر ماهواره‌ای، نقشه‌های توپوگرافی 1:50000 و پایگاه داده‌های اسفزاری 49ساله دما و بارش، در نرم‌افزارهای Arc GIS، Mapper Global و Excel مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. بررسی پارامترهای مختلف دولین‌های زاگرس در طبقات ارتفاعی و اقلیمی مختلف دال بر این است که شکل و عمق آن‌ها از تغییرات اقلیمی کواترنری متأثر شده است. در ارتفاعات پایین‌تر که آب بیشتر از دمای کم در انحلال نقش داشته، دولین‌ها شکل نزدیک به دایره دارند و در مناطق مرتفع‌تر کشیده می‌شوند و هرچه دما پایین‌تر و احتمال تبدیل دولین به سیرک یخچالی-دولین بیشتر باشد، دولین شکل کشیده‌تری به خود گرفته است. همچنین ضریب فشردگی دولین‌ها دال بر این است که کشیدگی و طول آن‌ها با افزایش ارتفاع بیشتر می‌شود؛ به این صورت که در فاصله ارتفاعی 1000-500متر، نسبت دایره‌ای به ازای هر 1000متر افزایش ارتفاع، 8/0 بیشتر می‌شود و ضریب فشردگی 9/0 کاهش می‌یابد. در فاصله ارتفاعی 1000-2000 متر، با افزایش هر 100متر، نسبت دایره‌ای 44/0 و ضریب فشردگی 1/0 کمتر می‌شود. در طبقه 3700-3000 متر، نسبت دایره‌ای با افزایش هر 1000متر ارتفاع، 2/1 کاهش و فشردگی 3/1 افزایش می‌یابد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Identification, density and physio-graphic characteristics of Dolans in different altitude classes (Zagros karst areas)
نویسندگان [English]
- gholam hassan jafari 1
- Frozan Naseri 2
1 university of zanjan
2 university of Shahid Beheshti
چکیده [English]
Doline is one of the most characteristic and basic surface and morphological forms of karst, as a result of the chemical effect of water on limestone that occurs in different shapes and sizes. Dolines differ in morphological characteristics. In the present study, after identifying the valleys in the karst areas of the Zagros, their dispersion and change of morphological characteristics such as length, width, area and depth in relation to altitude and climate, citing documentary sources such as geological maps 1: 100000, digital elevation model layer with strength 12.5 m resolution, satellite imagery, 1: 50,000 topographic maps, and 49-year-old Esfzari temperature and precipitation databases were analyzed in Arc GIS, Mapper Global, and Excel software. The study of different parameters of Zagros valleys in different altitudes and climates indicates that their shape and depth have been affected by Quaternary climate change. At lower altitudes, where water is more involved in dissolution than low temperatures, the dolines are nearly circular in shape and stretch at higher altitudes and the lower the temperature and the greater the likelihood of the doline turning into a glacial-doline circus, the more elongated the doline becomes. The compression coefficient of the dolines also indicates that their elongation and length increase with increasing height; in this way, at an altitude distance of 500-1000 meters, the ratio of circles for every 1000m increase in height increases by 0.8 and the compression coefficient decreases by 0.9. At an altitude distance of 1000-2000m, with each increase of 100m, the ratio of circles is 0.44 and the compression coefficient is 0.1. In the 3700-3000m floor, the circular ratio decreases by 1.2 with each elevation of 1000m, and the compaction increases by 1.3.
کلیدواژه‌ها [English]
- Dolin
- Karst
- Morphometry
- Zagros heights
- Compaction coefficient
- Circular ratio
- ثروتی، محمدرضا؛ رستمی، مژگان؛ نصرتی، کاظم؛ احمدی، محمود. (1393). شناخت عوامل مؤثر بر پراکنش و رخداد فروچاله‌ها در منطقه گازورخانی کرمانشاه با استفاده از رگرسیون لجستیک. فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 36، 181-194.
- جعفربیگلو، منصور؛ یمانی، مجتبی؛ عباس نژاد، احمد؛ زمان‌زاده، سید محمد؛ ناظوری، سمیه. (1393). بازسازی برف‌مرزهای یخچالی کواترنر در کوهستان بیدخوان (استان کرمان). فصلنامه علمی پژوهشی بین‌المللی انجمن جغرافیایی ایران، شماره 40، 107-93.
- جعفری، غلام‌حسن؛ حضرتی، نسرین. (1397). بازسازی برف‌مرز کواترنری واحد ژئومورفیک زاگرس ایران، فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط، شماره 28، 33-49.
- حریریان، محمود. (1369). کلیات ژئومورفولوژی ایران. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
- رضایی‌مقدم، محمدحسین؛ قدری، محمدرضا. (1390). تحلیل‌های کمی دولین‌ها در زمین‌های کارستی (مطالعه موردی منطقه تخت سلیمان). فصلنامه پژوهش جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره 35، 113-135.
- رضایی‌مقدم، محمدحسین؛ قدری، محمدرضا؛ مؤید، محسن. (1389). بررسی دولین‌های منطقه تخت سلیمان به روش تحلیل خوشه‌ای. فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شماره 4، 190-211.
- زاهدی، مجید؛ بیاتی خطیبی، مریم. (1393). هیدرولوژی. انتشارات سمت، چاپ چهارم.
- زمان‌زاده، سید محمد؛ پاریزی، اسماعیل؛ امینی، مهدی. (1397). مدل‌سازی مؤلفه‌های مورفومتری دولین‌ها و ارائه شاخص بعد فراکتال در مطالعه گسل‌های مناطق کارستی (مطالعه موردی: مناطق کارستی بین پراو و شاهو). فصلنامه پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، شماره 4، 1- 16.
- زمردیان، محمدجعفر. (1385). ژئومورفولوژی ایران (فرآیندهای اقلیمی و دینامیک‌‌های بیرونی). انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، جلد 2.
- شریعتی، شهرام؛ اصغری، محبوبه؛ ناصری، حمیدرضا؛ کهنسال قدیم وند، نادر. (1398). استفاده از ژئوشیمی و هیدروژئوشیمی برای ارزیابی توسعه کارست سازند لار در محدوده سد گلورد. نشریه پژوهشهای دانش زمین. شماره 38، 148-164.
- شکر بهجتی, سمیرا؛ اسفندیاری، فریبا؛ رستمی، عباس. (1400). شناسایی و بررسی خصوصیات مورفومتریک و خاک دولین‌ها در شمال ایران (مطالعه موردی: منطقه گرازبن از جنگل آزمایشی خیرود کنار، نوشهر مازندران). پژوهشهای ژئومورفولوژی کمّی, 10(1), 1-19.
- عابدینی، موسی؛ چراغی کامرانی، معصومه؛ اقبال، محمدرضا. (1394). بررسی عوامل مؤثر در شکل‌گیری فروچاله‌ها در سازندهای کارستی با استفاده از رگرسیون خطی چندمتغیره در محیط ArcGIS و SPSS (موردمطالعه: ناهمواری‌های بیستون-پراو). فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 4، 41-62.
- علایی‌طالقانی، محمود. (1391). ژئومورفولوژی ایران. انتشارات قومس تهران، چاپ هفتم.
- علایی‌طالقانی، محمود؛ رحیم‌زاده، زهرا. (1389). بررسی تحول کارست در منطقه زاگرس. کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی منابع آب ایران، 313- 323.
- علیزاده، امین. (1393). اصول هیدرولوژی کاربردی. انتشارات دانشگاه امام رضا (ع)، چاپ 39.
- علیجانی، بهلول. (1382). آب وهوای ایران، تهران، انتشارات پیام نور.
- قاسمی‌فر، الهام؛ ناصرپور، سمیه. (1390). پهنه‌بندی اقلیمی ناحیه زاگرس، انتشارات سپهر، شماره 89، 60-54.
- قبادی، محمدحسین. (1388). زمین‌شناسی مهندسی کارست، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا همدان، چاپ اول.
- قربانی، محمدصدیق؛ اونق، محمد. (1391). بررسی تأثیر تغییرات اقلیمی کواترنر بر تحول کارست شاهو شمال غرب کرمانشاه. کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی منابع آب ایران، 312-300.
- قربانی، محمدصدیق؛ اونق، محمد. (1391). پهنه‌بندی تحول و حساسیت کارست با استفاده از مدل رگرسیون خطی چندمتغیره در منطقه کارستی شاهو. پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، شماره 1، 32-19.
- قربانی، محمدصدیق؛ محمودی، فرج‌الله؛ یمانی، مجتبی؛ مقیمی، ابراهیم. (1389). نقش تغییرات اقلیمی کواترنر در تحول ژئومورفولوژیکی فروچاله‌های کارستی (مطالعه موردی: ناهمواری‌های شاهو، غرب ایران). پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شماره 74، 16-1.
- معتمد، احمد. (1382). جغرافیای کواترنر، انتشارات سمت تهران، چاپ اول.
- مقیمی، همایون. (1391). هیدرولوژی کارست. انتشارات دانشگاه پیام نور تهران، چاپ اول.
- نوجوان، محمدرضا؛ شاهزیدی، سمیه سادات؛ رامشت، محمدحسین. (1396). ژئومورفولوژی کارست، انتشارات سمت، چاپ اول.
- ولایتی، سعداله. (1394). کارست ژئومورفولوژی. انتشارات صحرا، چاپ اول.
- ویلیامز، پاول. (2008). کارست و غارهای میراث جهانی. ترجمه رضا خوش‌رفتار، انتشارات دانشگاه زنجان، (1390).
- Baryakh, A. A., & Fedoseev, A. K. 2011. Sinkhole formation mechanism. Journal of Mining Science, 47(4), 404-412.
- M., Liedl. R. Stefan. C. 2019. A New GIS-Based Model for Karst Dolines Mapping Using LiDAR; Application of a Multidepht Threshold Approach in the Yucatan Karst, Mexico. Remote sensing journal.10.3390.pp 1-14.
- Gregorič, A. C. (2021). Typical Doline and Surface Landforms of Kras (Slovenia): Karst Landscape Features and Possibilities for Their Conservation. Geoheritage, 13(2), 1-9.
- Hyland, S. E. 2005. Analysis of sinkhole susceptibility and karst distribution in the northern Shenandoah Valley, Virginia: implications for low impact development (LID) site suitability models (Doctoral dissertation, Virginia Tech).
- Mihevc, A. 1998. Dolines, Their Morphology and Origin: Case Study: Dolines from the Kras, West Slovenia (the Škocjan Karst). Comitato Glaciologico Italiano.
- Siska, P. P. Goovaerts, P. & Hung, I. K. 2016. Evaluating susceptibility of karst dolines (sinkholes) for collapse in Sango, Tennessee, USA. Progress in physical geography, 40(4), 579-597.
- Veress, M. (2020). The Evolution and Development of Solution Dolines with Horizontal Growth and the Processes of Their Floors: A Case Study on the Plate-Shaped Dolines of the Bükk Mountains, Aggtelek Karst and Pádis Plateau. Earth, 1(1), 49-74.
- Waltham, A. C. & Fookes, P. G. 2003. Engineering classification of karst ground conditions. Quarterly Journal of Engineering Geology and Hydrogeology, 36(2), 101, 118.
)