نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• شهریور روستایی ¹
• کوثر عراقی ²

¹ استاد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

² کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

امروزه با پیشرفت روزافزونی که در جامعه وجود دارد، یکی از مسائل مهم جامعه تغییر و تحول می‌باشد که همواره بوده و ادامه دارد. تمایل به پیشرفت بدون تغییر و تحول امکان‌پذیر نیست. آینده پیش ‌روی، آینده‌ای مبهم و نامعلوم است و باید برای شناخت آن به کمک علم آینده‌پژوهی همواره تلاش کنیم. در‌ دهه‌‌های اخیر به دلیل تحولات و دگرگونی‌های روی‌داده در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی در شهرها نگاه انسان به آینده متفاوت شده است. این تحقیق با رویکرد آینده‌پژوهی به موضوع تراکم و تغییرات آتی تراکم شهری می‌پردازد که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی می‌باشد و برای جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای- میدانی و دیدگاه نوین برنامه‌ریزی (آینده‌پژوهی) همچنین برای به‌دست آوردن اطلاعات و جمع‌آوری نظرات کارشناسان از روش پویش محیطی و برای شناسایی پیشران‌ها، از روش تحلیل اثرات متقابل/ ساختاری و نرم‌افزار میک‌مک و برای تدوین سناریوهای مطلوب از نرم‌افزار سناریوویزارد استفاده گردید تا مهم‌ترین پیشران‌ها و میزان تأثیرگذاری این پیشران‌ها در وضعیت به‌وجود آمده و درنهایت تدوین سناریوهای مطلوب در وضعیت آینده تراکم شهری در منطقه ۲ شهرداری تبریز به دست آید.که به صورت خلاصه نتایج به‌دست آمده چنین می‌باشد: از 60 عامل موثر شناسایی شده در تغییرات تراکمی شهر تبریز بااستفاده از نر‌م‌افزار میک‌مک 13 عامل پیشران به‌دست آمد،سپس با تعیین47 وضعیت‌های احتمالی برای این13 عامل و وارد کردن آن‌ها در نرم‌افزار سناریوویزارد،تعداد سناریوهای قوی 4 و تعداد سناریوهای ضعیف 270 و تعداد سناریوهای با سازگاری بالا11 به‌دست آمد که تحلیل‌های به دست آمده از سناریوها نشان می‌دهد که وضعیت آینده تغییرات تراکمی شهر تبریز با روند مطلوب در پیش خواهد بود هرچند نباید از وقوع شرایط بحرانی آینده غافل باشیم.

تازه های تحقیق

همانطور که میدانیم عامل قیمت زمین و مسکن با تراکم رابطه مستقیم دارد. درواقع هرچه قیمت زمین و مسکن بالا رود تراکم شهری نیز افزایش می یابد.در واقع افزایش قیمت زمین که ناشی از محدودیت آن و کشش ناپذیری عرضه در برابر تقاضاست و نیز ضرورت استفاده بهینه از آن، موجب افزایش تراکم ساختمانی و در پی آن تراکم جمعیتی می شود. از مطالعات بدست آمده در مورد تراکم ساختمانی، شاهد این موضوع می باشیم که در سال هایی که در ساخت و ساز رکود وجود داشته، رشد قیمت مسکن پایین بوده و برعکس آن در سال هایی که در ساخت و ساز رونق وجود دارد قیمت زمین نیز دارای رشد بالایی است.با توجه به ۱۳ عامل کلیدی و پیشران استخراج‌ شده از وضعیت آینده تغییرات تراکمی شهر تبریز، عامل قیمت زمین با امتیاز 254 در تاثیرگذاری مستقیم و 261 امتیاز در تاثیرگذاری غیر مستقیم به عنوان اولین و مهم‌ترین عامل کلیدی انتخاب گردید. با توجه به تبعات افزایش قیمت زمین به‌ ناچار عامل تقاضای کاربری مسکونی هم تحت تأثیر آن قرار می‌گیرد. که به عنوان عامل کلیدی در رتبه پنجم با عنوان رشد جمعیت و افزایش تراکم، با امتیاز 251 در تاثیرگذاری مستقیم و 257 در تاثیرگذاری غیر مستقیم جای می­گیرد. بنابراین طبق اظهارات به­دست آمد از نتایج پژوهشی به این نتیجه می‌رسیم که زمین شهری و به‌تبع آن تقاضای کاربری مسکونی،که رشد جمعیت و افزایش تراکم را به دنبال خود افزایش می‌دهد از پیشران‌های مؤثر و مهم در تغییرات تراکم شهری می‌باشد. همان­طور که مشخص شده عامل افزایش شدت استفاده از زمین به عنوان نهمین عامل کلیدی در وضعیت آینده تغییرات تراکمی شهر تبریز با امتیاز 245 در تاثیرگذاری مستقیم  و امتیاز 251 در تاثیرگذاری غیر مستقیم قرار دارد. و شاهد تأثیر قیمت زمین برافزایش تراکم از نتایج به‌دست‌ آمده هستیم. چراکه با افزایش قیمت زمین شهری بلندمرتبه‌سازی رواج بیشتری یافته تا با استفاده از شدت زیاد استفاده از زمین بتوانند پاسخگوی تقاضای مسکن جامعه باشند.درمجموع نتیجه اصلی و سناریو بهینه در وضعیت آینده تغییرات تراکمی شهر تبریز ادامه شرایط بدین‌صورت می‌باشد که شرایط با روندی مطلوب خواهد بود هرچند که به‌صورت محدود و کم، وقوع شرایط بحرانی و بد وضعیت آینده را نیز نباید نادیده گرفت واز آن غافل شد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از سناریوها و تحلیل سناریوها برای دستیابی به سناریوی مطلوب و در مقابل آن جلوگیری و مانع از اتفاق افتادن سناریوهای نامطلوب در وضعیت آینده تغییرات تراکمی شهر تبریز راهبردهایی هرچند اندک را بدین منظور ارائه می‌دهیم.

۱- داشتن نظارت و بررسی‌های شدید و دقیق در مورد زمین‌های اطراف و داخل محدوده‌های شهر توسط دولت، تا مسئولین شهری بتوانند بر انواع ساخت‌و ساز در مناطق مختلف شهر و همچنین از ساخت­و سازهای بوجود آمده خارج از برنامه­ها و طرح­های شهری بکاهند. 2- جلوگیری از وجود مسائلی چون رانت شهری، چراکه رانتی شدن سرمایه درکشورهایی از قبیل کشور ما از طریق درآمدهای نفتی حاصل می­شود و به راحتی وارد کارهای عمرانی و بودجه شهرها می­شود. و جلوگیری از افزایش شدت استفاده از انواع زمین‌و بورس‌بازی‌ زمین‌های شهری توسط عده­ای از افراد سودجو. 3- بسترسازی برای افزایش قدرت تأثیرگذاری نهادها و افزایش نقش دولت به‌صورت مستقیم در امور شهرداری‌ها و کارهای عمرانی در شهرها و همچنین افزایش کمک مالی دولت به شهرداری‌ها جهت تأمین هزینه‌های خود تا بدین منظور از افزایش بیش‌ازحد ساخت‌و ساز، افزایش تراکم فروشی و افزایش صدور مجوز برای افزایش تراکم و... در شهرها جلوگیری به عمل آید. 4- همانطور که لوفور نیز معتقد است: دولت با کنترل بازار زمین و مسکن و با نظارت بر ساخت­و سازها می­تواند نقشی اساسی در کنترل شهرها داشته­باشد. تلاش برای جلوگیری از افزایش قیمت زمین و مسکن و همچنین تلاش برای کنترل قیمت زمین، ازجمله عواملی است که می‌تواند در آینده تغییرات تراکمی شهر تبریز بسیار مؤثر و قابل ‌تأمل باشد. 5- داشتن توجه ویژه و تمرکز بالا بر روی پیشران‌های کلیدی مؤثر در وضعیت آینده تغییرات تراکمی شهر تبریز جهت مدیریت کارآمد و مؤثر.

کلیدواژه‌ها

• آینده پژوهی
• تراکم شهری
• سناریونویسی
• میک مک
• سناریوویزارد
• تبریز

10.22034/gp.2022.49677.2950

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Futures studies of the Process of Urban Density Changes (Case Study: Region 2 of Tabriz Municipality)

نویسندگان [English]

• shahrivar rostaei ¹
• kosar Araghi ²

¹ Professor, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz , Tabriz, Iran

² Master of Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz , Tabriz, Iran

چکیده [English]

Today,with the ever-increasing advancement in society,it is becoming a major issue for the society of transformation that has always been and continue.The desire for progress,not be possible without this transformation.The future of human beings is a vague and unknown future,and we must always try to know it with the help of future science.in recent decades, due to changes in events in various social, economic ,environmental and urban spheres, discussions about Urban density and Density.human look to the future also differ.This research, is based on a Futures studies approach, that with the using of descriptive-analytic method focus on the issues of urban congestion and future changes.and for data collection, using library-field-based approach and a new planning perspective (Futures studies) also In order to obtain information and collect relevant expert opinions, use of environmental scanning methods and to identify the proponents , the method of analyzing the interactions / structural effects and MICMAC software and for compiling the of the desired scenarios using the SCENARIOWIZARD software To the most important drivers in it The impact of these propellers on the situation has come to light, and, finally, the development of favorable scenarios in the future state of urban density in Region 2 of Tabriz Municipality will be achieved. At first, 60 effective factors identified in the condensation changes inTabriz city were investigated using a analysis MICMAC software of the 13 impeller agents, then by determining 47 possible probabilities for these13 factors and introducing them into the software the SCENARIOWIZARD, the number of strong scenarios4,and and the number of poor scenarios270 and the number of high-compatibility scenarios11.the analyzes from the scenarios show that the future status of the condensation changes in Tabriz city with the desired and better trend However,we should not forget about the occurrence of critical situations of the future situation.

کلیدواژه‌ها [English]

• Futures studies
• Urban density
• Scenario
• MICMAC
• SCENARIOWIZARD
• Tabriz