نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• مسلم سواری ¹
• فرشاد رزم آور ²

¹ دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، ایران

² کارشناس ارشد توسعه روستایی

چکیده

این پژوهش با هدف کلی تدوین راهبردهای استفاده از انرژی‏های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی در استان بوشهر انجام شد. در این پژوهش ابتدا با استفاده مطالعات تحلیلی و ادبیات موضوع نقاط چهارگانه SWOT یعنی قوت، ضعف، فرصت و تهدید شناسایی شد و با استفاده از تکنیک AHP اولویت‏بندی شدند. جامعه آماری پژوهش کارشناسان و متخصصان آگاه به موضوع در سازمان‏های ذیربط بودند که به‏طور هدفمند برای مطالعه انتخاب شدند. تجزیه و تحلیل داده‏ها در قالب تکنیک SWOT-AHP با استفاده از نرم‏افزار Expert Choice‌ انجام شد. یافته‏های پژوهش نشان داد که در ارزیابی معیارها، نقاط قوت، ضعف، تهدید، فرصت اولویت‏های اول تا چهارم را به خود اختصاص دادند که وزن‏های بدست آمده از برآیند این نقاط نشان دهنده غالب بودن فضای مخاطره‏آمیز بر فضای مفید است. علاوه بر این در اولویت‏بندی نواحی استراتژیک نتایج نشان داد که راهبرد اول SO یعنی راهبرد تهاجمی (حداکثر – حداکثر)، راهبرد دوم راهبرد ST یعنی راهبرد اقتضایی (حداکثر – حداقل)، راهبرد سوم WO یعنی راهبرد انطباقی (راهبرد حداقل – حداکثر) و در نهایت آخرین راهبرد در موضوع مورد بررسی راهبرد WT یعنی راهبرد دفاعی (حداقل – حداقل) است. به طور کلی نتایج این پژوهش می‏تواند بینش‏های جدیدی برای سیاست‏گذاران حوزه انرژی و محیط زیست را فراهم کند.

تازه های تحقیق

استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و روش‌های سازگار با محیط‌زیست برای تولید برق یکی از اولویت‏های امروز کشورهای توسعه یافته به شمار می‏رود؛ امروزه انرژی خورشیدی دارای بزرگترین قابلیت برای برآوردن نیاز جهان در آینده به عنوان یکی از منابع تجدیدپذیر است. نیاز به استفاده از انرژی‏های تجدیدپذیر برای رسیدن به تولید توان الکتریکی بیشتر، یکی از مهمترین و اساسی‏ترین زمینه‏ها برای یافتن منابع جدیدِ انرژی‏های تجدیدپذیر می‏باشد. بهره‌برداری بهینه از منابع طبیعی نه تنها پاسخگوی نیاز بشر در تولید الکتریسیته می‏باشد، بلکه موجب برقراری تعادل میان تأمین نیازهای انسان و استفاده بهینه و عدم آسیب‏رسانی به محیط طبیعی می‏شود که خود از مباحث اصلی پایداری محیطی است. بنابراین، نیاز است که محققان سیاست‏گذاران این حوزه را مخصوصاْ در مناطقی که از پتانسیل بالایی برخوردار هستند کمک کند. در این راستا این پژوهش با هدف کلی تدوین راهبردهای توسعه انرژی‏های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی انجام شد. نتایج تحقیق در ارزیابی نقاط قوت، ضعف در توسعه انرژی‏های تجدیدپذیر نشان داد، در میان نقاط قوت، مهمترین نقاط شامل «دسترسی سریع و آسان کشاورزان به انرژی در سطح مزرعه» و «ارتقاء آگاهی عمومی و پذیرش اجتماعی نسبت به کاربرد انرژ‏ی‏های تجدیدپذیر» بود. این یافته با مطالعات (Ben Jebli & Ben Youssef, 2017; Qudrat-Ullah & Nevo et al., 2021; Njoh et al., 2021) همسو بود. در تحلیل این یافته می‏توان گفت که یکی از مهمترین فواید انرژی‏های تجدیدپذیر ساختار منعطف آن در مناطق مختلف می‏باشد (Migonpouri et al., 2013) و به همین دلیل بسیاری از کشاورزان می‏توانند به راحتی از آن‏ها در سطح مزرعه استفاده کنند و با توجه به شرایط استان بوشهر تمامی کشاورزان می‏توانند دسترسی آسانی به انرژی‏های تجدیدپذیر از جمله انرژی‏های خورشیدی داشته باشند. علاوه بر این، در چند سال اخیر به واسطه رسانه‏ها و نیازهای خود در سطح مزرعه آگاهی بالایی نسبت به کاربرد انرژی‏های تجدیدپذیر پیدا کرده‏اند و احساس نیاز بالایی در آنان ایجاد شده است تا بتوانند سطح رفاه خود را بالا ببرند. علاوه بر این، در بررسی نقاط ضعف نتایج نشان داد که نقاط «هزینه بالا جهت راه‏اندازی اولیه» و «انگیزه پایین کشاورزان برای سرمایه‏گذاری در زمینه انرژی در بخش کشاورزی» مهمترین نقاط ضعف توسعه انرژی‏های تجدیدپذیر شناسایی شد. این یافته در راستای مطالعات (Aydi et al., 2019; Azizi et al., 2020; Kazemieh et al., 2021) است. در تحلیل این یافته می‏توان گفت که استفاده از انرژی‏های تجدید در ابتدا هزینه بالایی را برای کشاورزان در بر دارد و کشاورزان به دلیل پشتوانه ضعیف اقتصادی معمولاْ نمی‏توانند از این انرژی‏ها در سطح مزرعه خود استفاده کنند بنابراین، نیاز است که دولت با تقبل بخشی از هزینه‏ها زمینه توسعه انرژی‏های تجدیدپذیر را فراهم کند. علاوه بر این، بسیاری از کشاورزان توان و زمینه دریافت استفاده از تسهیلات بانکی را ندارند زیرا بسیاری از بانک‏ها وثیقه‏های سنگینی را طلب می‏کند که بسیاری از کشاورزان به دلیل عدم شرایط لازم از دریافت آن‏ها محروم می‏شوند (Savari and Amghani, 2022). علاوه بر این، در چند سال اخیر به دلیل شرایط خشکسالی و کاهش بارندگی‏های پی‏درپی و به دنبال آن کاهش درآمد کشاورزان، انگیزه کشاوزران در زمینه سرمایه‏گذاری در بخش کشاورزی بسیار کاهش پیدا کرد و آنان تمایلی به ادامه در بخش کشاورزی ندارند و حتی بسیاری از آن‏ها با فروش زمین‏های خود از بخش کشاورزی خارج شدند (Savari et al., 2022).

در بررسی نقاط بیرونی نتایج نشان داد که مهمترین نقاط فرصت جهت توسعه انرژی‏های تجدیدپذیر شامل وجود قوانین حفاظت از محیط‌زیست در راستای انتشار کمتر کربن و آلایندگی هوا» و «دنبال کردن سیاست استقلال و خودکفایی در منابع انرژی و کاهش وابستگی به خارج» بود. این یافته در راستای مطالعات (Wall et al., 2021; Makki & Mosly, 2020; Alam et al., 2014) بود. در تحلیل نتایج این بخش می‏توان گفت که وجود قوانین حفاظت از محیط‌زیست و کاهش وابستگی به منابع انرژی خارجی می‏تواند زمینه استفاده از انرژی‏های تجدیدپذیر را فراهم کند زیرا این قوانین نشان از اهمیت توجه به انرژی‏های تجدیدپذیر در تمامی جوانب زندگی است. نگاه بلندمدت به حفظ محیط‌زیست می‏تواند زمانی اثربخش باشد که رفتارهای سازگاری و بدور از تخریب در محیط بکار گرفته شود یکی از مهمترین رفتارهای سازگاری کاهش استفاده از انرژی‏های فسیلی است (Ali et al., 2020) و باید منابع جایگزین آن یعنی انرژی‏های تجدیدپذیر استفاده شود. علاوه بر این، نتایج نشان داد که در میان نقاط تهدیدآمیز دو مورد «نبود قوانین اخذ مالیات از آلاینده‏های زیست محیطی» و «عدم توجه سیاست‏گذاران و برنامه‏ریزان به استفاده از انرژی‏های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی» بیش از همه موارد مورد توجه پاسخگویان بود. این یافته در راستای مطالعات (Wall et al., 2021; Makki & Mosly, 2020; Yazdanpanah et al., 2021) بود. یکی از موارد مهم و چالشی در چند سال اخیر نبود قوانین اخذ مالیات از آلاینده‏های زیست‌محیطی بود که اثرات جبران ناپذیری را بر محیط‌زیست وارد نموده است و در بعضی از مناطق عرصه را برای معیشت و زندگی محدود نموده است. بنابراین، نیاز است قوانین محدود کننده جدی برای آلاینده‏های محیط‌زیست در نظر گرفته شود این موارد می‏تواند در بخش کشاورزی نیز مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال دولت‏ها می‏توانند سیاست‏های تشویقی برای کشاورزانی که رفتارهای سازگار با محیط‌زیست را انجام می‏دهند و تخریبی در محیط طبیعی ندارند به طور جدی پیگیری نمایند. علاوه بر این، یکی از موارد مهم که در کشورهای در حال توسعه و ایران وجود دارد عدم توجه به جایگاه بخش کشاورزی در اقتصاد ملی و تولید ناخالص داخلی است از طرف دیگر تکیه بر اقتصاد تک محصولی و صادرات نفت از اهمیت و توجه به این بخش کاسته است. کاهش اهمیت بخش کشاورزی نزد سیاست‏گذارن می‏تواند آسیبی جدی به این بخش وارد سازد. بنابراین، نیاز است با تدوین سیاست‏های پایدار و توجه به استفاده از انرژی‏های تجدیدپذیر در این بخش توجه کافی شود.

علاوه بر این نتایج این پژوهش در موضوع مطالعه نشان داد که مخاطره آمیز (W + T) بر فضای مفید (O + S) غلبه دارد و نشان دهنده این است که عوامل مخرب در توسعه انرژی‏های تجدیدپذیر بر عوامل مفید غلبه کرده است و در صورتی که سیاست‏گذاران از پتانسیل انرژی‏های تجدیدپذیر در منطقه استفاده نکنند فشار مضاعفی بر انرژی‏های فسیلی در بلندمدت وارد می‏شود که این نیازمند توجه و اهمیت بیشتر به این موضوع است. در نهایت در این پژوهش براساس ماتریس TOWS اقدام به طراحی 12 راهبرد توسعه انرژی‏های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی شد. بنابراین، نتایج این پژوهش می‏تواند بینش‏های جدیدی را برای سیاست‏گذاران این حوزه فراهم کند زیرا تاکنون تحقیقی با این عنوان در این منطقه انجام نشده است. در نهایت براساس نتایج تحقیق پیشنهادهایی به صورت زیر ارایه می‏گردد.

- استفاده از تشکل‏ها و انجمن‏های روستایی جهت آموزش، ایجاد انگیزه و متقاعدسازی کشاورزان در راستای استفاده از انرژی‏های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی

-  تدوین سیاست‏ها و قوانین پایدار در جهت افزایش انگیزه بخش خصوصی در راستای سرمایه‏گذاری در بخش کشاورزی

- کاهش ریسک سرمایه‏گذاری در بخش کشاورزی با ارایه تسهیلات و یارانه‏ها دولتی در راستای ورود بخش خصوصی به کشاورزی

- - برگزاری دوره‏های ‏آموزشی و مهارتی برای کشاورزان جهت آشنایی با فناوری‏های نوین انرژی‏های تجدیدپذیر

- ارائه تسهیلات و پرداخت یارانه‏ها به کشاورزان کم بضاعت جهت راه‏اندازی و توسعه انرژی‏های تجدیدپذیر

- تنظیم سیاست‏های درست در زمینه قیمت‏گذاری انرژی‏های فسیلی در راستای توسعه انرژی‏های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی

 

کلیدواژه‌ها

• انرژی تجدیدپذیر
• بخش کشاورزی
• توسعه پایدار
• حفظ محیط&rlm
• زیست
• SWOT-AHP

موضوعات

• آمایش سرزمین

عنوان مقاله [English]

Compilation of renewable energy development strategies in the agricultural sector of Bushehr Province

نویسندگان [English]

• Moslem Savari ¹
• farshad Razmavar ²

¹ Department of Agricultural Extension and Education, Agricultural Sciences and Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran

² MSC

چکیده [English]

This study was conducted with the general purpose of developing strategies for the use of renewable energy in the agricultural sector in Bushehr province. In this study, first, using analytical studies and literature, the subject of the four SWOT points, namely strength, weakness, opportunity and threat, were identified and prioritized using the AHP technique. The statistical population of the study were subject-aware experts and specialists in relevant organizations who were purposefully selected for the study. Data analysis was performed using SWOT-AHP technique using Expert Choice software. Findings showed that in evaluating the criteria, strengths, weaknesses, threats, opportunities were the first to fourth priorities that the weights obtained from the results of these points indicate the dominance of risky space over space. useful. In addition, in prioritizing strategic areas, the results showed that the first SO strategy is aggressive strategy (maximum-maximum), the second strategy is ST strategy is contingent strategy (maximum-minimum), the third WO strategy is adaptive strategy (minimum-maximum strategy). And finally, the last strategy in the subject under consideration is the WT strategy, that is, the defense strategy (at least - at least). In general, the results of this research can provide new insights for energy and environmental policy makers.

کلیدواژه‌ها [English]

• Renewable Energy
• Agriculture
• Sustainable Development
• Environmental Protection
• SWOT-AHP