نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 هیات علمی گروه جغرافیای انسانی، دانشکده‌ی جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 استادیار گروه جغرافیای انسانی دانشگاه تهران
چکیده
تازه های تحقیق
امروزه افزایش جمعیت شهری و تشدید شهرنشینی باعث ایجاد دو طبقۀ مرفه و محروم در جامعۀ شهری شده است که این مهم در زیرمجموعۀ محیط شهری و محله‌بندی آن نمود پیدا می‌کند. یکی از مسائل مهم و مورد توجه در این اتفاق، توزیع بهینه و متعادل خدمات شهری در میان مناطق و محله‌های شهری و دسترسی مطلوب شهروندان به این خدمات است که مسئلۀ عدالت و عدالت فضایی را که به معنی توزیع مناسب خدمات میان ساکنان مختلف یک شهر است، مورد توجه قرار می‌دهد. اهمیت این موضوع تا آنجاست که توزیع نامناسب خدمات باعث از بین رفتن عدالت و افزایش نارضایتیِ شهروندان از محل سکونت خود و ایجاد دو قطبی‌های گوناگون خواهد شد. به همین‌خاطر محیط‌های شهری نیازمند برنامه‌ریزی برای تحقق عدالت فضایی و توزیع بهینۀ خدمات در محیط‌های شهری هستند؛ به‌طوری که همۀ افراد دسترسی مطلوب و یکسانی به خدمات داشته باشند. در این راستا؛ هدف پژوهش حاضر تحلیل الگوی پراکنش خدمات شهری در شهر یاسوج و همچنین بررسی عوامل تاثیرگذار در آن است، تا از این طریق بتوان به ارائۀ راهکارهای کاربردی و عملی دست زد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد به مسئلۀ توزیع فضایی بهینۀ خدمات در شهر یاسوج توجهی نشده است. به گونه‌ای که بر اساس نتایج به دست آمده از روش میانگین نزدیک‌ترین واحد همسایگی(ANN)، نسبت نزدیک‌ترین همسایه برابر با ۰.۷۵ اندازهگیری شده است. از آنجا که مقادیر مثبت و نزدیک به یک است، می‌توان نتیجه گرفت توزیع خدمات شهری در شهر یاسوج "خوشه ای" است. نتایج کلی تحلیل متوسط نزدیک‌ترین همسایگی و تحلیل شبکه حاکی از توزیع نامناسب و غیراصولی در نحوه توزیع خدمات شهری در شهر موردمطالعه می‌باشد. به‌گونه‌ای که خدمات غالباً در بخش‌هایی از شهر تمرکز یافته و در پی این تمرکز و برخورداری مناطق خاص، سایر مناطق و نواحی شهر وضعیت نامطلوبی داشته و از دسترسی به این خدمات محروم شده‌اند. این مسئله لزوم توجه به امر ساماندهی خدمات مذکور را نشان می‌دهد. نتایج به دست آمده با پژوهش روستایی و همکاران (۱۳۹۵)، جعفری و همکاران (۱۳۹۸)، مهدنژاد و بیات (۱۳۹۹)، روستایی و همکاران (۱۳۹۹) در زمینه نابرابری توزیع و پراکنش خدمات همسو است. ازآنجا که در بسیاری از تحلیلهای مکانی هدف، تهیه لایه یا اطلاعات مکانی است که بتواند نمایی از مجموع توصیفات یا اطلاعاتِ مربوط به یک واقعیت را به دست دهد. در ادامه نیز از دلفی و میک مک (آینده نگاری راهبردی) به‌منظور شناسایی عوامل تاثیرگذار در عدم تعادل‌های فضایی شهر یاسوج بهره گرفته شد. برای این منظور ۱۸ عامل به‌عنوان عوامل اثرگذار شناسایی شد. که در این میان و با توجه به نتایج به‌دست آمده؛ ضعف قوانین و مقررات، رانت‌های اقتصادی و فشار بزرگ مالک‌ها، عدم نظارت کافی و مستمر از طرف نهادهای نظارتی بر توسعۀ شهر، عدم مشارکت با ساکنین در طرح‌های توسعه شهری و عدم استفاده از نیروهای مجرب و متخصص در مدیریت شهری بیش‌ترین تاثیرگذاری در توزیع نامتعادل خدمات شهری در شهر یاسوج را دارند. از تفاوت‌های عمدۀ پژوهش حاضر با سایر پژوهش‌های صورت گرفته در زمینۀ عدالت فضایی در دسترسی به خدمات شهری (عزیزی دانالو و مجتبی‌زاده خانقاهی، ۱۳۹۹؛ جعفری و همکاران ،۱۳۹۸؛ کرامتی و همکاران، ۱۳۹۴؛ احمدی و شمسی‌پور، ۱۳۹۹؛ ممبینی‌زاده و بشارتی‌فر، ۱۴۰۰) شناسایی عوامل تاثیرگذار در عدم تعادل فضایی و همچنین نقش و میزان تاثیرگذاری آن‌ها است. که با توجه به اهمیت این موضوع و پرداختن به آن از طریق به‌کارگیری روش‌های آینده نگاری (میک مک) با توجه به اینکه اولین پژوهش با محوریت عدالت فضایی در دسترسی به خدمات شهری است که به چنین موضوعی و با این روش پرداخته است-، پژوهش نوینی است که روش به کارگیری و همچنین نتایج حاصل از آن می‌تواند الگویی برای سایر پژوهش‌های این حوزه باشد، تا از این طریق گامی به سمت کاربردی‌تر کردن پژوهش‌های حوزۀ عدالت فضایی برداشت.
در آخر با توجه به سیستم نامتعادلِ توزیعِ خدمات در شهر یاسوج و جایگاه هر یک از پیشران‌های شناسایی شده می‌توان پیشنهادی‌های ذیر را ارائه داد؛
اصلاح قوانین و مقرارت، جلوگیری از رانت‌های اقتصادی و فشار بزرگ مالک‌ها و نظارت کافی از طریق نهادهای نظارتی بر توسعۀ شهر، به عنوان اصلی ترین پیشران‌ها می‌توانند نقش بسزایی در توزیع بهینۀ امکانات و خدمات شهری ایفا نمایند. همچنین مشارکت با ساکنین در طرح‌های توسعۀ شهر، استفاده از نیروهای مجرب و متخصص در مدیریت شهری و تهیۀ طرح‌های توسعۀ شهری توسط افراد بومی در ردۀ بعدی قرار دارند، که می‌توانند به عنوان راهکار نقش مهمی در توزیع بهینۀ خدمات ایفا نمایند. رعایت افق طرح‌های توسعه، مدیریت یکپارچۀ شهری و... نیز می‌توانند مشکلات شهری یاسوج از قبیل، شکاف فضایی محله‌ها، واگذاری زمین به صورت گستره از طرف نهادهای دولتی به شاغلان خود بدون ایجاد زمینۀ خدمات، فقدان و نزول تسهیلاتِ زیر ساختی- خدماتی و.... که تحت اثرات سیستم قرار دارند را کاهش دهند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Urbanization, which began in simple, centralized societies that were primarily reflections of different social forces, has led to significant environmental changes in cities, especially with the increase in urban population, which has led to the collapse of the urban services distribution system and the unequal distribution of citizens using urban services. The current study aims to evaluate the distribution of urban services in Yasouj city from the perspective of spatial justice and to identify the root causes of imbalances and inequalities to offer a suitable solution. This is because the issue of spatial justice is crucial to the distribution of urban services. This article used a descriptive-Causal research method. The distribution pattern of urban services was determined using the Average Nearest Neighbor (ANN) and network analysis index, and the contributing elements in the imbalance of urban services were determined using the Delphi technique. The relationship between the variables, their level of influence, the prioritization of each variable, and eventually the relevant measures to lessen the imbalance of urban services was determined after the elements in the MICMAC program were found. The results collected demonstrate the cluster distribution of urban services as well as the centralized, unprincipled, and ineffective distribution of these services at the level of Yasouj city's regions and districts. The analysis's findings also indicated that the unequal distribution of urban services in Yasouj city is mostly caused by permissive rules and regulations, high economic rents, and intense owner pressure. Finally, under the findings, suggestions for establishing spatial justice in the city of Yasouj and a fair allocation of services were made.
کلیدواژه‌ها [English]
)