نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• سکینه عرب ¹
• طاهره صادقلو ²
• حمید شایان ³

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات، دانشگاه فردوسی مشهد

² دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³ استاد گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

احساس تعلق به مکان شاخصی است که به وسیله آن می توان میزان متمایز بودن آن مکان را برای مردم، نسبت به دیگر مکان ها سنجید. به همین منظور در تحقیق حاضر سعی شده است به بررسی و تحلیل میزان احساس تعلق به مکان در نواحی روستایی و عوامل موثر بر آن پرداخته شده است. پژوهش حاضر به لحاظ ماهیت از نوع توصیفی- تحلیلی و به لحاظ اجرا از نوع پیمایشی و به لحاظ روش جمع آوری داده ها از نوع میدانی می باشد. منطقه مورد مطالعه تحقیق دهستان شوسف از دهستان های بخش شوسف شهرستان نهبندان استان خراسان جنوبی می باشد. این دهستان دارای 56 روستای دارای سکنه می باشد که از این تعداد 15 روستا مبنای مطالعه میدانی قرار گرفته است. پس از گردآوری اطلاعات و تحلیل آنها براساس آزمونهای آماری، یافته ها بیانگر این است که سطح معناداری در تمامی ابعاد سه گانه ارزیابی احساس تعلق مکانی کمتر از 0.05 و میانگین بالاتر از حد ارزش میانه یعنی 3 می باشد. در بین این ابعاد، بعد تعلق هویتی با میانگین 3.89 دارای بیشترین میانگین می باشد. در متغیر عوامل موثر بر احساس تعلق مکانی نیز نتایج آزمون مقایسه میانگین بیانگر معناداری و اثر گذاری بیش از حد متوسط هر یک از ابعاد سه گانه بر احساس تعلق مکانی است. نتایج یافته های آزمون رگرسیون نشان می دهد که مقدار سطح معناداری در تمامی عوامل موثر بر حس تعلق به مکان کمتر از 0.05 می باشد که بیانگر این می باشد که این عوامل به طور مستقیم تاثیر زیادی بر میزان احساس تعلق به مکان داشته اند. از بین عوامل سه گانه متغیر محیطی-کالبدی یا خصوصیات مکان با بتای 0.556 بیشترین تاثیر را بر میزان حس تعلق به مکان داشته است.

تازه های تحقیق

حس مکان به معنای ادراک ذهنی مردم از محیط و احساسات کم و بیش آگاهانه آنها از محیط خود است که شخص را در ارتباطی درونی با محیط قرار می دهد، به طوری که فهم و احساس فرد با زمینه معنایی محیط پیوند خورده و یکپارچه می شود. این حس عاملی است که موجب تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات حسی و رفتاری ویژه برای افراد خاص می گردد. حس مکان علاوه بر این که موجب احساس راحتی از یک محیط می شود، از مفاهیم فرهنگی مورد نظر مردم، روابط اجتماعی و فرهنگی جامعه در یک مکان مشخص حمایت کرده و باعث یادآوری تجارب گذشته و دست یابی به هویت برای افراد می شود. در این راستا نتایج تحقیق نشان می­دهد که این تحقیق به طور جامع به بررسی و تحلیل احساس تعلق به مکان در نواحی روستایی پرداخته و از طرفی عوامل موثر بر آن رو مورد بررسی قرار داده است. نتایج یافته های آزمون رگرسیون نشان می دهد که مقدار بتا در متغیر محیطی – کالبدی برابر با 0.556 می باشد که بیشترین مقدار بتا را در بین متغیرها داشته به همین دلیل می توان گفت که این متغیر بیشتر از سایر متغیرها در احساس تعلق به مکان تاثیر گذار بوده است. براساس آن چه که بیان شد تحقیق حاضر به نسبت تحقیقات و مطالعات پیشین به استخراج شاخص های موثری در جهت بررسی عوامل موثر بر حس تعلق به مکان پرداخته است. این در حالی است که جوان فروزنده و مطلبی (1390) در پژوهشی به بررسی مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن پرداخته است. یافته­های تحقیق وی نشان می­دهد که عوامل اجتماعی از جمله مهمترین عوامل تشکیل دهنده مکان هستند و نقش مهمی در شکل گیری حس تعلق مکانی دارند. عوامل مختلفی نیز در احساس تعلق مکانی موثر است از جمله آن می توان بر امنیت، امکانات و... اشاره نمود. با توجه به یافته های تحقیق حاضر می توان گفت که بین تحقیق جوان فروزنده و مطلبی (1390) با پژوهش حاضر همسویی قابل توجهی وجود دارد و در هر دو پژوهش به استخراج عوامل تاثیر گذار بر حس تعلق به مکان پرداخته شده است. از طرفی اسکنل و گیفورد  (2017) در تحقیقی به بررسی ابعاد احساس تعلق مکانی پرداخته اند، که در تحقیق حاضر نیز یافته ها موید ابعاد مختلف احساس تعلق مکانی و تاثیرگذاری عوامل مختلف بر آن است که مهمترین آنها بعد اجتماعی و تعاملات اجتماعی می باشد. طبق نتایج پیشین می توان دریافت که تحقیق حاضر از جهتی که به بررسی جامع تر عوامل موثر بر حس تعلق به مکان پرداخته از ارزش بالایی برخوردار است و در نتایج و مطالعات پیشین به جنبه های اجتماعی توجه زیادی شده این در حالی است که در این پژوهش به ابعاد بیشتری توجه شده است. براساس نتایج بدست آمده علی رغم مشکلات و نقایص موجود در منطقه احساس تعلق مکانی در ابعاد سه گانه خود بالای حد متوسطارزیابی شده است. این بدان معناست که ساکنین محلی علی رغم دشواریهای موجود به مکان زندگی و روستای خود علاقه و احساس تعلق دارند. لذا پیشنهاد می شود در ابعادی که این احساس تعلق در حالت کاهشی قرار دارد با تقویت عملکرد فضای سکونتی روستا سطح رضایت از آن ارتقا یابد. به عنوان مثال در بعد کارکردی ارتقای شرایط اقتصادی برای زمینه سازی پیشرفت در محل زندگی، بهبود امنیت و تلاش برای تاین بیشترین نیازهای ساکنین در محل با بهبود ساختارهای فیزیکی، افزایش کاربریهایی که ساعات استفاده از فضا و میزان حضور ساکنین را افزایش می دهد از طریق طرح هادی و سایر طرح های اجتماعی برخی از این پیشنهادات است. در این میان مشارکت روستاییان برای بهبود این شرایط نکته ای مهم و الزامی است.

کلیدواژه‌ها

• تعلق مکانی
• حس مکان
• ماندگاری
• جوامع روستایی
• دهستان شوسف

10.22034/gp.2023.54637.3075

موضوعات

• برنامه ریزی روستایی

عنوان مقاله [English]

Investigating and analyzing the sense of place belonging and factors affecting it in rural areas (Study area: villages of Shosef district, Nehbandan city)

نویسندگان [English]

• sakineh arab ¹
• Taererh Sadeghloo ²
• hamid shayan ³

¹ Department of Geography, Faculty of Literature, Ferdowsi University of Mashhad

³ Department of Geography, Faculty of Literature, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

The sense of belonging to a place is an indicator by which one can measure the degree of distinctiveness of that place for people compared to other places. For this purpose, in the present research, an attempt has been made to investigate and analyze the sense of belonging to a place in rural areas and the factors affecting it. The current research is descriptive-analytical in nature, survey-type in execution, and field-type in terms of data collection method. The area under study is Shusef village, one of the villages of Shusef district, Nehbandan city, South Khorasan province. This village has 56 inhabited villages, of which 15 villages are the basis of the field study. After collecting data and analyzing them based on statistical tests, the findings indicate that the significance level in all three dimensions of the evaluation of the sense of place belonging is less than 0.05 and the average is higher than the median value of 3. Among these dimensions, the identity dimension has the highest average with an average of 3.89. In the variable of factors affecting the sense of place belonging, the results of the average comparison test show the significance and more than the average effect of each of the three dimensions on the sense of place. The results of the regression test show that the level of significance in all the factors affecting the sense of belonging to a place is less than 0.05, which indicates that these factors have a direct impact on the sense of belonging to a place. Among the three factors, the environmental-physical variable or place characteristics with a beta of 0.556 had the greatest impact on the sense of belonging to the place

کلیدواژه‌ها [English]

• Place belonging
• sense of place
• permanence
• rural communities
• Shusef Dehstan