نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه ژئومورفولوژی دانشگاه کردستان.

2 عضو هیات گروه جامعه شناسی دانشگاه کردستان

3 استادیار رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری،گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور

4 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مخاطرات دانشگاه کردستان

2

چکیده

فاجعه زلزله برای توسعه جامعه یک تهدید بزرگ محسوب می­شود و متغیرهای محیطی بر میزان آسیب­پذیری ناشی از آن تأثیر می­گذارند. هدف این مقاله پهنه­بندی میزان آسیب­پذیری ناشی از زلزله در شهر سنندج بر اساس متغیرهای تأثیرگذار است. در این راستا، نقشه نهایی پهنه­بندی آسیب­پذیری طبیعی منطقه و معیارهای کالبدی (کیفیت سازه­ها، تراکم، کاربری، کیفیت بر اساس مصالح مصرفی، فاصله از معابر اصلی و فرعی، فاصله از مراکز درمانی، آتش­نشانی و فرودگاه) و معیارهای اجتماعی تأثیرگذار مورداستفاده قرار گرفتند. معیارهای اجتماعی موردبررسی واقع‌شده است. متغیرها که مجموعاً 15 معیار هست در سیستم اطلاعات جغرافیایی به لایه­های اطلاعاتی تبدیل شدند سپس با استفاده از دو مدل تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس همپوشانی انجام گرفت. در نهایت، میزان آسیب­پذیری در پنج گروه از آسیب­پذیری بسیار کم تا بسیار زیاد طبقه­بندی شد. با مقایسه نتایج دو مدل، مشخص گردید که پهنه­های آسیب­پذیری، تقریباً مشابه همدیگر هستند با این تفاوت که بر اساس مدل تحلیل سلسله مراتبی، مناطق دارای آسیب­پذیری بسیار زیاد، دارای درصد و پراکندگی کم­تری نسبت به مدل تاپسیس است. هم­چنین، مطابق با مدل تحلیل سلسله مراتبی بیش­ترین پراکندگی در نواحی با آسیب­پذیری بسیار کم رخ‌داده است. درحالی‌که طبق مدل تاپسیس نواحی با آسیب­پذیری متوسط بیش­ترین وسعت را دارا است. مطابق با هر دو مدل مذکور مشخص شد نواحی دارای بیش­ترین آسیب­پذیری در شمال شهر قرارگرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Zoning of the Vulnerability of Sanandaj City Using AHP and TOPSIS Models

نویسندگان [English]

  • Hadi Nayyeri 1
  • Kamal Khaleghpanah 2
  • Mohammadreza Karami 3
  • Khebat Ahmadi 4

1 Academic Staff in Geomorphology Department, Kordestan University

2 Academic Staff in Sociology department, Kordestan University

3 Ph.D. Assistant Prof. of Geography and Urban Planning, Dept. of Geography, Faculty of Humanities Science, University of Payame Noor

4 Universityof Kordestan, Graduate Student in Natural Hazards

چکیده [English]

Earthquake is a serious threat for society development and its vulnerability is influenced by environmental variables. The damages of earthquakes are reduced by recognizing these variables and area zoning. The aim of this paper is the zoning of earthquake vulnerability of Sanadaj city based on effective variables. For this purpose, the final map of region’s natural vulnerability zoning and skeletal indices and other effective social indices have been used. The variables were changed to layers of GIS and then, overlapping were performed using AHP and TOPSIS models. Finally, the vulnerability was classified in five groups from very low to very high. By comparing the results of these two models, it was revealed that these models had a similar vulnerability but they had a difference in which based on AHP model, the regions with  very high vulnerability have little fragmentation in contrast with TOPSIS model. Therefore, according to AHP the most fragmentation was occurred in regions with low vulnerability. While, based on TOPSIS, the regions with average vulnerability have the most extension. According to Both models the most vulnerable areas were in the north of Sanandaj city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quality of life
  • Planned neighborhoods
  • Informal settlements
  • The city of Zanjan
ـ احدنژاد روشتی، محسن (1389)، «ارزیابی آسیب­پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله نمونه موردی شهر زنجان» مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه، شماره 7، سال دوم، صص 71-90.
ـ احمدی، خه­بات (1393)، «پهنه­بندی مخاطره ژئومورفیک زلزله شهر سنندج و تحلیل تأثیربخش خصوصی در بروز آسیب­پذیری بناهای شهری» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان.
ـ امیراحمدی، ابوالقاسم و زکیه آب باریکی (1393)، «ریزپهنه‌بندی خطر زلزله شهر سبزوار با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS»، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 35، دوره 12، صص 132- 152.
ـ پورطاهری، مهدی؛ عینالی، جمشید و رضا رکن‌الدین (1389)، «نقش ظرفیت‌سازی در کاهش تأثیرات مخاطرات طبیعی (زلزله) در مناطق روستایی با تأکید بر روش کمی (مطالعه موردی: مناطق زلزله‌زده شهرستان خدابنده)»، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 74، صص 23-39.
ـ ثروتی، محمدرضا؛ خضری، سعید و توفیق رحمانی (1388). «بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهر سنندج»، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، شماره 67، صص 13- 29.
ـ شیعه، اسماعیل؛ حبیبی، کیومرث و کمال ترابی (1389)، «بررسی آسیب­پذیری شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش سلسله مراتبی معکوس و GIS مطالعه موردی منطقه 6 تهران»، چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، صص 12-1.
ـ زمردیان، محمدجعفر (1381)، «ژئومورفولوژی ایران»، جلد اول، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ طرح تفصیلی شهر سنندج (1390)، «سازمان مسکن و شهرسازی استان کردستان، شهر سنندج».
ـ فرج­زاده، منوچهر و فروغ بصیرت (1385)، «پهنه‌بندی حساسیت تشکیلات زمین‌شناسی در مقابل زلزله منطقه شیراز» پژوهش­های جغرافیایی، شماره 55، صص 59-72.
ـ فلیک، اووه (1391).  «درآمدی بر تحقیق کیفی» ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
ـ شهابی، هیمن؛ قلیزاده، محمدحسین و هادی نیری (1389)، «پهنه­بندی خطر زمین­لرزه با روش تحلیل چند معیاره­ی فضایی»، جغرافیا و توسعه، شماره 21. صص 65-80.
ـ قدیری، محمود؛ رکن‌الدین، رضا؛ پرهیزکار، اکبر و سیاوش شایان (1388). «تحلیلی بر دیدگاه­های نظری آسیب­پذیری جامعه نسبت به مخاطرات طبیعی» فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 13، شماره 1. صص 30-62.
ـ قدیری، محمود و علیرضا رکن­الدین افتخاری (1392)، «رابطه ساخت اجتماعی شهرها و میزان آسیب­پذیری در برابر خطر زلزله مطالعه موردی: محلات کلان‌شهر تهران»، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 24 پیاپی 50، شماره 2، صص 174-153.
ـ قنبری، ابوالفضل؛ سالکی، محمدعلی و معصومه قاسمی (1392)، «پهنه­بندی میزان آسیب­پذیری شهرها در برابر خطر زلزله (نمونه موردی: شهر تبریز)»، جغرافیا و مخاطرات طبیعی، شماره پنجم، ص 21-35.
ـ کرم، امیر؛ قلی­زاده، آیلا؛ آقاعلیجانی، مرضیه و حمیده افشارمنش (1392)، «کاربرد مدل­های تاپسیس و فازی در پهنه­بندی خطر حرکات ریزشی (مطالعه موردی: شهرستان ماکو)»، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال دوم، شماره 3، ص 94-75.
ـ کرمی، محمدرضا (1391)، «ارزیابی خطر زلزله و آسیب­پذیری شهرها با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، نمونه موردی شهرتبریز»، پایان‌نامه دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده علوم محیطی و معماری، دانشگاه تبریز.
ـ کریمی، زینب؛ جعفری­زاده، علیرضا؛ دولتی، اصغر و حسن خیرالهی (1392)، «پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه در استان قزوین با استفاده از داده‌های زمین‌شناسی در محیط سیستم اطلاعات مکانی»، سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین‌المللی تخصص علوم زمین.
ـ ملکی، امجد (1368)، «پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه و اولویت‌بندی بهسازی مساکن داستان کردستان»، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 59. صص 115-124.
ـ نورزاده، علی و مصطفی جلال (1389)، «روانگرایی خاک یافته­ها و دستاوردهای نوین»، انتشارات دانشگاه صنعت آب و برق.
ـ نگارش، حسین (1382)، زلزله، شهرها و گسل­ها»، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 21، صص 12-25.
ـ ولی­زاده کامران، خلیل (1380)، «پهنه­بندی خطر زلزله در شهرستان تبریز با استفاده از سنجش‌ازدور و GIS»، نشریه فضای جغرافیایی، شماره 4، سال 1382، صص 49- 66.
-Thomos, L. Satty (1990), “Decision-making for leaders”, RWS publication; pp: 142-164
-WD I (2004), “Natural Disaster Hotspost: A Global Risk Analysis (the world Bank)” WDI for some contrise.
-Wisner, B. (2004), “At Risk: Nautral hazards, Peoples Vulnerability and Disaster”, 2 edation, Routledge.