نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز

2 مرکز پژوهش های جغرافیایی، دانشگاه تبریز

چکیده

روند رو به افزایش شهرنشینی و بروز آثار ناشی از آن، ضرورت برنامه­ریزی در خصوص توسعه شهری را بیش از گذشته با اهمیت نموده است. از جمله گزینه­های مقابله با مشکلات شهرنشینی شتابان و مسائل کلانشهرها، راهبرد احداث شهرهای جدید ـ بویژه از اواسط قرن بیستم ـ بوده است. بدین ترتیب، این الگو در بسیاری از کشورهای دنیا مورد توجه بوده و در کشور ایران، قبل از سال 1357 با هدف تأمین مسکن شاغلان بخش صنعت و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، عمدتاً به منظور جذب سرریز جمعیت مادرشهرها جامه عمل پوشیده است.
اکنون، پس از گذشت بیش از ربع قرن و آغاز مرحله جذب جمعیت برای تعدادی از شهرهای جدید، پاسخ به این سؤال، که «سیاست اخیر تا چه میزان به اهداف خود نزدیک­تر شده است»؟ به عنوان هدف اصلی مقاله انتخاب شده است. گفتنی است بررسی کارکرد شهر جدید سهند در جذب سرریز جمعیت مادر شهر تبریز در مقایسه با هدف اولیه پیش­بینی شده برای آن، به روش اسنادی و پیمایشی و با انجام نمونه­گیری از خانوارهای ساکن و شاغلان واحدهای تولیدی و خدماتی مستقر در شهر جدید انجام پذیرفته است.
یافته­ها نشان می­دهد، بنابه دلایلی اشباع جمعیت مادرشهر تبریز و آغاز سرریز آن حداقل تا دهه آینده منتفی است. بنابر این شهر جدید سهند از برنامه پیش­بینی شده برای جذب جمعیت عقب­ افتاده و این روند ادامه خواهد داشت. اما به لحاظ کارکرد منظور شده در زمینه جذب جمعیت با ویژگی­های جمعیت سرریز ما در شهر تبریز تا حدودی امکان تحقق اهداف جهت­گیری شده میسور می­نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Iran's New Towns Perfomance in Attracting Population Overflow Metropolis (Case Study: Sahand New Town)

نویسندگان [English]

  • Karim Hosseinzadeh Delir 1
  • Rasool Ghorbani 1
  • Abolghasem Taghzadeh Fanid 2

1 Department of Geography and Urban Planning, University of Tabriz

2 Geographical Research Center, Tabriz University

چکیده [English]

Since the process of increasing urbanization and its effects, has been made more important the necessity of planned about urban development. Some of the problems about this that we face are: metropolises issues, decreasing the quality of life due to more density of population and activities, new towns strategy buildings - especially in the middle of latest centaury - Thus, this model has been used in many countries (in past decades) and also it has been started since 1357 with the aim of housing for industry workers, and after the Islamic Revolution, mainly to absorb the metropolis crowd overflow.
Now, after more than one-fourth century and beginning of attracting population process for some of new towns, the main purpose of the article is the answer to this question, that "how much this policy was successful?". And we compare the performance of Sahand new town about the absorption of Tabriz metropolis crowd overflow with prior goals that are based on documental and survey methods on sample include 350 household, production and servicing units.
Findings show that, Sahand new town was clearly retarded of contingency planning about buildings, especially population absorption and employment. But the predicted performances to attract the overflow crowd of Tabriz and provide house, some deal orientation resolved to realize the goals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • performance
  • New towns
  • Overflow crowd
  • Metropolis
  • Tabriz
1ـ آتش، فرهاد (1382)، «شهرهای جدید و آینده شهرنشینی در ایران»، مترجمان: حاتمی­نژاد، حسین و هاشمی، ریحانه، مجله شهرداری­ها، سال پنجم، شماره 57، سازمان همیاری شهرداری­ها، تهران.
2ـ ابراهیم­زاده، عیسی و محمد، نگهبان مروی (1383)، «تحلیلی برشهرنشینی و جایگاه شهرهای جدید در ایران»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال نوزدهم، زمستان شماره پیاپی 75، مشهد.
3ـ ابراهیم­زاده، عیسی و همکاران (1388)، «تحلیلی بر نقش شهر جدید پردیس در تمرکززدایی از مادرشهر تهران»، دوفصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 13، بهار، صص46-27، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
4ـ اجزاشکوهی، محمد (1381)، «نقش اشتغال در توسعه شهرهای جدید انگلستان»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 4 سال 17، زمستان، شماره پیاپی67، صص137-122، مشهد.
5ـ استانداری آذربایجان شرقی (1386)، «مطالعات طرح آمایش استان»، تحلیل اجتماعی و فرهنگی، صص43-9، تبریز.
6ـ بی­نام (1368)[1]، «سیاست­ها و محورهای عمده بازسازی کشور»، روزنامه اطلاعات، شماره 18752، ص3،  20 اُردیبهشت، مؤسسه اطلاعات، تهران.
7ـ داداش­پور، بهنام (1381)، «ارزیابی میزان موفقیت شهرهای جدید در ایران، مطالعه موردی: شهر جدید سهند»، پایان­نامه کارشناسی ارشد (منتشرن شده)، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز.
8ـ زبردست، اسفندیار و همکار (1386)، «بررسی عملکرد شهر جدید هشتگرد در جذب سرریز جمعیت»، دو فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 10، پاییز و زمستان، صص22 ـ 5، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
9ـ زیاری، کرامت­الله (1374)، «نقش شهرهای جدید در روند شهرنشینی، مطالعه موردی: منطقه اصفهان»، رساله دکترای تخصصی جغرافیای انسانی (گرایش شهری)، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
10ـ زیاری، کرامت­الله (1378)، «برنامه­ریزیشهرهایجدید»، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگا­ه­ها (سمت)، تهران .
11ـ سردار امیری، زهرا (1382)، «بررسی فرآیندطرح و برنامه­ریزی شهرهای جدید، مطاله موردی: شهر جدید گلبهار»، پایان­نامه کارشناسی ارشد (منتشر نشده)، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز.
12ـ شرکت عمران شهر جدید سهند (1377)، جلد اول و دوم، مطالعات جمعیتی و اقتصادی، گزارش طرح جامع، مهندسین مشاور«اورارتو» ، تبریز.
13ـ شرکت عمران شهرهای جدید (1378)، گزارش معرفی و عملکرد شهرهای جدید»، شرکت عمران شهرهای جدید، تهران.
14ـ شرکت عمران شهر جدید سهند (1384)، طرح تفصیلی شهر جدید سهند»، مهندسین مشاور شارستان، تبریز.
15ـ شرکت عمران شهر جدید سهند (1387)، «طرح بازنگری طرح جامع شهر جدید سهند»، مهندسین مشاور سبزاندیش پایش، تبریز.
16ـ شاه­آبادی، اکبر (1375)، «جامعه­شناسی شهرهای جدید (نقدی بر پدیده شهرهای جدید در ایران)»، فصلنامهجمعیت، شماره 17، سازمان ثبت احوال کشور، تهران.
17ـ قربانی، رسول (1376)، «ارزیابی عوامل مؤثر بر جمعیت­پذیری شهر جدید سهند»، مجموعه مقالات سمینار شهرهای جدید، اصفهان، صص199ـ193، شرکت عمران شهرهای جدید، تهران.
18ـ قرخلو، مهدی و همکار (1388)، «ارزیابی عملکرد شهرهای جدید در جذب جمعیت­ کلانشهرها»، مطالعه موردی: شهرهای جدید اطراف تهران، صص 25ـ17، فصلنامه پژوهش­هایجغرافیای انسانی، شماره 67 ، تهران.
19ـ مرکز آمار ایران (1376)، «نشریه شناسنامه آبادی­های کشور»، شهرستان تبریز شماره 4ـ6 ، تهران.
20ـ مرکز آمار ایران (1388)، «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن» 1385، آبادی­های استان آذربایجان شرقی، تهران.
21ـ مرکز آمار ایران (1388)، «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن» 1385، آبادی شهرک سهند، تهران.
22ـ پژوهش­های مجلس شورای اسلامی (1380)، «شهرهای جدید: سنجش دلایل ناکامیابی­ها و پیشنهاد راهکارهایی برای آینده»، مجلس شورای اسلامی، تهران.
23ـ مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی (1387)، «لوح حق "حافظه قوانین"» (لوح فشرده مجموعه قوانین و مقررات کشور)، مجلس شورای اسلامی، تهران.
24ـ مزینی، منوچهر (1373)،« مقالاتیدربابشهروشهرسازی»، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
25ـ مهندسین مشاور زیستا (1388)، «جمع­بندی مطالعات مناظق شهرداری تبریز»، تبریز.
26ـ مهندسین مشاور شارستان (1376)، «طرح جامع شهر جدید سهند»، جلد دوم، گزارش مطالعات اجتماعی شرکت عمران شهرهای جدید، تهران.
27ـ مهندسین مشاور عرصه (1374)، «طرح جامع دوم شهرتبریز»، تبریز.
28ـ نگهبان مروی، محمد (1381)، «شهرهای جدید و نقش آنها در تمرکززدایی از مادرشهرها، مورد: شهر جدید گلبهار»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
29ـ نگهداری، منصور (1381)، «تحلیلی بر عملکرد شهر جدید صدرا در ناحیه شهری شیراز»، پایان­نامه کارشناسی ارشد (منتشرنشده)، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
30ـ وب سایت http://www.ntoir.com شهرهای جدید ایران، 1388.
31ـ وب سایت http://www.shahrsazi.mhud.ir معاونت شهرسازی وزارت مسکن، 1387.
32- Eddie C.M. Hui, Manfred C.M. lam, (2005), “A Study of Commuting Patterns of New Town Resident in Hong Kong”, Habitat International, Vol. 29, pp 421- 437.
33- Golany, Gideon, (1967), “New Town Planning”, John Wiley & Sons.
34- Hall, Peter, (1992), “Urban and Regional Planning”, Chapman and Hall, London.
35- Shin, Dong-Jin, (1992), “New Town Development Policy and Case Studies in Seoul Metropolitan Area”, Research Fellow: Urban and Regional Planning Research, www.krihs.re.kr/ inter/downfile/koica1/Lecture04.pdf.
36- Ziari, K, (2006), “The Planning and Functioning of New Towns in Iran”, Cities, Vol.23, No. 6.
[1]­ـ دسترسی به مفاد این مأخذ که مستند اصلی تصویب برنامه ایجاد شهرهای جدید و برنامه پنجساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور بوده، فقط از روزنامه ذکر شده مقدور گردیده است.