نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

• محمد حسین رضایی مقدم ¹
• محمدرضا نیکجو ²
• داود مختاری ²
• احمد فاخری فرد ¹
• کاظم خوشدل ³

¹ استاد دانشگاه تبریز

² گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه تبریز

³ دانش آموخته دکتری دانشگاه تبریز

چکیده

حوضه کلیبرچای در شمال غربی کشور ایران قرارگرفته است. این پژوهش پلان قوسی رودخانه کلیبرچای (از شهر کلیبر تا روستای جانانلو ) را مطالعه نموده است. این محدوده رودخانه کلیبرچای با طول 70 کیلومتر است.کانال در پلان قوسی دارای الگوهای کانال راست، موجی، مئاندری و گیسویی (قیطانی) است. مطالعات پلان قوسی رودخانه در رابطه با فرآیندهای فعال مختلف در کانال رودخانه و ارتباط متقابل بین پارامترهای هیدرولوژیکی و مواد رودخانه را نشان می‌دهد. تغییرات پیوسته در شاخص سینوسی در کانال نشانه‌هایی از تغییر در رفتار رودخانه است. برای انجام این پژوهش از تصاویر Google earth  و DEM  ده متری منطقه استفاده شد. جهت سهولت در مطالعه، رودخانه به چهار بازه تقسیم گردید. در بازه بندی رودخانه شرایط توپوگرافیک و نظر کارشناسی نگارندگان در نظر گرفته شد . شاخص سینوسی رودخانه در چهار بازه به‌وسیله نرم‌افزار Arc GIS طبق فرمول    TSI=محاسبه گردید. در فرمول ذکرشده TCI  شاخص سینوسی توپوگرافیک، CLطول کانال رودخانه و  AL طول هوایی ابتدا و انتهای کانال است. بیشترین شاخص سینوسی برای امتداد رودخانه رودخانه کلیبرچای حدود 1 تا 3/1 است و نشان می‌دهد بیش از 70 درصد رودخانه در گروه مئاندری قرار می‌گیرند. فرسایش و فرآیندهای رسوبی به علت مئاندری بودن رودخانه با سیل‌های بهاری و پاییزی منطقه رخ می‌دهد. تنوع در نوع مواد و اندازه باعث فرسایش و افتادن کناره که منجر به تغییرات در کانال‌ها و پیچش‌ها در شاخص سینوسی می‌شود. مطالعه شاخص سینوسی و شناسایی الگوی رودخانه‌ها باعث سهولت در برنامه‌ریزی می‌گردد .

کلیدواژه‌ها

• مئاندر
• شاخص سینوسی
• کلیبرچای
• پلان
• GIS

موضوعات

• ژئومورفولوژی

عنوان مقاله [English]

The Review of Plan form and Variation in Sinuosity Index of Kaleibar Chai

نویسندگان [English]

• Mohammad Hossein Rezaei Mogaddam ¹
• Mohammadreza Nikjoo ²
• Davod Mokhtari ²
• Ahmad Fakeri Far ¹
• Kazem Koshdel ³

² Department of Geography of tabriz university

³ Graduated from Ph.D. University of Tabriz

چکیده [English]

The streams of rivers are extremely complex in nature. Rivers are beneficial for natural vegetation, animals, living organisms and human communities. The river provides the possibility of drinking water and irrigation of agricultural fields. Rivers are considered as active land cultivators with erosion and sedimentation. Some of the negative effects of rivers such as floods are considered as a natural disaster. Such natural disasters have been shown when the river by anthropogenic activities by changing the shape of the river and arched their plans change. Meandering parts of the rivers are vulnerable to floods. Therefore, river studies are very important in terms of hydraulic characteristics, sediment, width to depth ratio, morphology and arched plan. Kaleibar Chai basin has located on the North West of the country. This research pays attention to the arcuate plan of Kaleibar River from the city of Kaleibar to Jananloo village (one of the branches of Aras River). The study region is part of Kaleibar Chai River with 72 km of length. The channel consists of right, waving, meandering, and braided patterns.  The study of horizontal plan of the river in relation to different active processes shows the mutual relationship between hydrological parameters and the materials in the river. The continual changes in sinuosity index in the channel are indicators of variations in the river behavior. For doing this research we used Google Earth and DEM 10m images. The river was divided into 4 openings in which topographic conditions were considered. The river sinuosity index was calculated for all 4 openings in GIS software under the formula: TSI= . In this equation TCI is topographic sinuosity index, CL is the length of the river channel, Al is the aerial length of the beginning and ending part of the channel. The maximum sinuosity index for different lengths of the Kaleibar Chai River was estimated at 1.05 to 1.83. The heterogeneity of bed materials causes erosion and deposition on the river bed of Kaleibar Chai. Erosion and depositional processes occur in the area during the spring and fall floods. The variety of materials and their sizes cause erosion and the collapse of the brinks and the loop in sinuosity index, which finally lead to channel changes. The study of sinuosity index and the identification of rivers patterns help ease the planning procedure

کلیدواژه‌ها [English]

• Meander
• Sinuosity Index
• Kaleibar Chai
• Plan
• GIS