آب و هواشناسی
وحیده ابطحی؛ سعید جهانبخش؛ هاشم رستم زاده؛ حسن لشکری
چکیده
بارشهای سنگین یکی از ویژگی اقلیمی عنصر بارش محسوب میشوند که در هر اقلیمی ممکن است اتفاق بیافتند. ولی رخداد آن ها در اقلیمهای خشک و نیمه خشک بدلیل فقدان زیرساختهای کافی و مناسب همراه با خسارت بیشتری هستند. این بارشها در شرایط همدیدی مختلفی رخ میدهند. در این پژوهش نقش رودخانههای جوی در شکلگیری بارشهای سنگین پدیده مطالعه ...
بیشتر
بارشهای سنگین یکی از ویژگی اقلیمی عنصر بارش محسوب میشوند که در هر اقلیمی ممکن است اتفاق بیافتند. ولی رخداد آن ها در اقلیمهای خشک و نیمه خشک بدلیل فقدان زیرساختهای کافی و مناسب همراه با خسارت بیشتری هستند. این بارشها در شرایط همدیدی مختلفی رخ میدهند. در این پژوهش نقش رودخانههای جوی در شکلگیری بارشهای سنگین پدیده مطالعه شده است. برای این منظورابتدا بارشهای سنگین ایستگاههای غرب و شمال غرب کشور دریک دوره 33 ساله استخراج گردید. سپس سامانههای بارشی همراه با رودخانه جوی تفکیک شد. در گام بعد با استفاده از نقشههای جوی ترازهای لایه زیرین تروپوسفر الگوهای همدیدی منجر به ایجاد رودخانههای جوی شناسایی شد. نتایج بررسی نشان دادند که رودخانههای جوی منجر به بارشهای سنگین در منطقه مورد مطالعه از سه الگوی کلی تبعیت میکنند. دو الگوی کم فشار سودانی و الگوی ترکیبی کم فشار سودان و سیکلون مدیترانهای به ترتیب بیشترین نقش را در ایجاد روخانههای جوی منجر با بارش سنگین بر عهده داشتهاند. در الگوی همدیدی کم فشار سودان از دو تا سه روز قبل، زبانه گستردهای از پرفشار سیبری در لایه زیرین تروپوسفر با عبور از کشورهای افغانستان و پاکستان و بخش شرقی ایران بر روی آبهای گرم دریاهای عمان، عرب و خلیج عدن گسترش مییابد. این زبانه با گردش واچرخندی رطوبت این دریاها را بدرون سامانه سودانی فرارفت میکند. با تعمیق ناوه مدیترانهای بر روی غرب آسیا و شمال شرق آفریقا این رطوبت در امتداد جریانات جنوبی جلوی ناوه و با عبور از روی آبهای دریای سرخ تقویت شده و رودخانه جوی شکل میگیرد. در الگوی ادغامی با گسترش زبانه کم فشار سودان به بخش شرقی مدیترانه و غرب آسیا رطوبت دریاهای گرم جنوبی بر روی این منطقه فرارفت شده و با رطوبت انتقالی از روی مدیترانه تقویت گردیده و رودخانه جوی شکل میگیرد.
آب و هواشناسی
سیروس خداداده؛ علی محمدخورشیددوست؛ بهروز ساری صراف
چکیده
چکیده
ارتباط بین شکست امواج راسبی و رخدادهای بارشی شدید شمال غرب ایران در مقیاس سینوپتیکی مورد بررسی قرار گرفت. این مطالعه به تجزیه و تحلیل سینوپتیکی تاوایی پتانسیلی (PV)، در سطح همدمای پتانسیلی ۳۳۰ کلوین (330K) پرداخته است. سامانههای بارشی شدید شمال غرب ایران برای دوره آماری ۳۳ساله (۲۰۲۴-۱۹۹۰) به تعداد ۲۷۵ سامانهی بارشی شناسایی ...
بیشتر
چکیده
ارتباط بین شکست امواج راسبی و رخدادهای بارشی شدید شمال غرب ایران در مقیاس سینوپتیکی مورد بررسی قرار گرفت. این مطالعه به تجزیه و تحلیل سینوپتیکی تاوایی پتانسیلی (PV)، در سطح همدمای پتانسیلی ۳۳۰ کلوین (330K) پرداخته است. سامانههای بارشی شدید شمال غرب ایران برای دوره آماری ۳۳ساله (۲۰۲۴-۱۹۹۰) به تعداد ۲۷۵ سامانهی بارشی شناسایی شدند، و بر این اساس شکست امواج راسبی مورد شناسایی قرار گرفت. تحلیل و بررسی بلندمدت شکست آنتیسیکلونی و سیکلونی امواج راسبی انجام شد. چهار الگوی شکست امواج راسبی برای دو نوع شکست، در ارتباط با رخدادهای شدید بارشی شمال غرب ایران شناسایی شدند. نتایج نشان میدهد که الگوهای شناسایی شده فصل بهار و پاییز بیشترین فراوانی رخدادهای شکست امواج راسبی، و الگوهای بارشی زمستان و تابستان، به ترتیب کمترین فراوانی را دارند. بیشترین فراوانی رخدادهای شکست سیکلونی (CWB)، ماههای فروردین و اردیبهشت، و بیشترین فراوانی رخدادهای شکست آنتیسیکلونی (AWB)، ماههای مهر و آبان را شامل میشود. تحلیل استریمرهای تاوایی پتانسیلی (2PVU)، و ارتباط آن با رخدادهای بارشی شدید منطقه مورد مطالعه نشان میدهد که یک وابستگی فصلی بین شکست امواج راسبی وجود دارد که هم در عرض و هم در طول جغرافیایی نفوذ میکنند و بارشهای شدید شمال غرب ایران را ایجاد یا تقویت میکنند؛ بنابراین تحقیق صورتگرفته میتواند به درک بهتری از الگوهای بارشی سینوپتیکی و دینامیکی و همچنین بهبود پیشبینیهای میانمدت و بلندمدت آبوهوایی کشور کمک کند.
آب و هواشناسی
رقیه ملکی مرشت؛ برومند صلاحی؛ مهناز صابر
چکیده
پژوهش حاضر با هدف واکاوی تغییرات بارش شمال غرب ایران طی دهههای آتی بر اساس مدلهای GCM صورت گرفته است. بدین منظور، ابتدا بارش سالهای 2014-1985 بر اساس آزمون من- کندال روندیابی گردید. سپس دادههای روزانه بارش برای هر یک از ایستگاههای مورد مطالعه در نرمافزار SDSM6.1 برای 2014-1985 شبیهسازی شد. آنگاه تحت سناریوهای (SSP2-4.5) و (8.5-SSP5) مدلهای ...
بیشتر
پژوهش حاضر با هدف واکاوی تغییرات بارش شمال غرب ایران طی دهههای آتی بر اساس مدلهای GCM صورت گرفته است. بدین منظور، ابتدا بارش سالهای 2014-1985 بر اساس آزمون من- کندال روندیابی گردید. سپس دادههای روزانه بارش برای هر یک از ایستگاههای مورد مطالعه در نرمافزار SDSM6.1 برای 2014-1985 شبیهسازی شد. آنگاه تحت سناریوهای (SSP2-4.5) و (8.5-SSP5) مدلهای CanEsm5 و MPI-ESMI-2HR، بارش سالهای 2043-2015 پیشبینی شد. جهت ارزیابی عملکرد مدلهای CMIP6 و مقایسه مقادیر پایه و پیشبینیشده، از سنجههای آماری MSE،RMSE و MAE استفاده شد. بر اساس نتایج آزمون من- کندال، بارش دوره پایه در ایستگاههای تبریز، اردبیل، ارومیه، تکاب و مراغه دارای روند کاهشی و در ایستگاههای مشگینشهر، سردشت، ماکو، خلخال، سراب، جلفا و پارسآباد دارای روند افزایشی بود. از بین 12 ایستگاه مورد بررسی، فقط بارش ایستگاه مراغه روند کاهشی معنادار داشت. در سایر ایستگاهها روندهای بارش معنیدار نبود. بر اساس پیشبینیهای انجام شده بر اساس مدلهای مذکور، تحت سناریوی متوسط (SSP 2-4.5)، در اواخر زمستان و اوایل بهار، بارش کاهش خواهد یافت. در سایر ماهها بهویژه ماههای تابستان و پاییز، درصد کاهش بارش بیشتر خواهد بود. بر اساس سناریوی 8.5-SSP5، بیشترین درصد کاهش بارش در مدل MPI به میزان 33% در ایستگاههای جلفا، سردشت، مراغه و در مدل CanESM5 حدود 33 الی 35 درصد در ایستگاههای جلفا، تکاب و ارومیه پیشبینی گردید. طبق نتایج حاصل، اگرچه هر دو مدل، بارش را با خطای نسبتاً بالایی پیشبینی نمودند، لیکن مدل MPI نسبت به مدل CanESM5 خطای کمتر و دقت بیشتری در پیشبینی بارش داشت.
آب و هواشناسی
عاطفه حسینی صدر؛ برومند صلاحی؛ غلام حسن محمدی
چکیده
بهمنظور بررسی نوسانات طولانیمدت دید افقی در شمال غرب ایران، دادههای ساعتی دید افقی ثبت شده در 7 ایستگاه منتخب در دورۀ 1951 تا 2020 اخذ شد. بعد از غربالگری دادهها، پراشیدگی زمانی میانگین دید افقی بررسی شد. ضریب خاموشی اتمسفر با استفاده از رابطه کشمایدر محاسبه شد؛ آزمون من-کندال روی میانگین سالانه و آمارهی Rdit روی دادههای ساعتی ...
بیشتر
بهمنظور بررسی نوسانات طولانیمدت دید افقی در شمال غرب ایران، دادههای ساعتی دید افقی ثبت شده در 7 ایستگاه منتخب در دورۀ 1951 تا 2020 اخذ شد. بعد از غربالگری دادهها، پراشیدگی زمانی میانگین دید افقی بررسی شد. ضریب خاموشی اتمسفر با استفاده از رابطه کشمایدر محاسبه شد؛ آزمون من-کندال روی میانگین سالانه و آمارهی Rdit روی دادههای ساعتی دید افقی اجرا شد. سپس تغییرات درصد دیدهای خیلی خوب (کیلومتر 19<) نسبت به درصد دیدهای بد (کیلومتر 10>) محاسبه شد. نتایج حاکیست میانگین سالانه دید افقی در منطقه مورد مطالعه 13~ کیلومتر است. سه دورۀ نوسانی متفاوت در میانگین منطقهای دید افقی شناسایی شد: دوره اول «دورۀ کاهش شدید» میانگین دید افقی (1951 تا 1985)؛ دورۀ دوم «دورۀ دید افقی پایین و ثابت» (1987 تا 2005)؛ و دوره سوم «دورۀ بهبود نسبی اخیر». میانگین منطقهای دید افقی (ضریب خاموشی) با آهنگ 167/0- (0017/0) کیلومتر در سال روند کاهشی (افزایشی) معنیدار در سطح اطمینان 01/0 دارد. روند کاهشی معنیدار در همه ایستگاههای مورد مطالعه بهاستثنای ایستگاه اردبیل تأیید شد. میانگین Rdit در شمال غرب ایران در اوایل دههی 1950، 85/0~ بوده است در حالیکه در دهه 1990 به حدود 3/0 کاهش یافته است. با وجود بهبود میدان دید افقی در دهۀ اخیر و رسیدن آن به حدود توزیع مرجع (شاخص ریدیت 5/0~)؛ اما همچنان روند کاهشی دید افقی اثبات شد. روند افزایشی دیدهای بد (از 5% به 25%) به همراه روند کاهشی دیدهای خیلی خوب (از 80% به 5%) حاکی از روند کاهشی دید افقی میباشد که اوایل دهه 1980 بهعنوان نقطه شکست مشخص شد. پدیدۀ مه-دود با 7/38% در کل دوره، تأثیرگذارترین پدیده هواشناسی در کاهش دید افقی بوده و در بین ایستگاهها بیشترین (کمترین) تأثیرگذاری آن در تبریز و ارومیه (سقز و اردبیل) به ترتیب 63% و 5/56% (2/21%8/24%) بوده است.
آب و هواشناسی
حسین عساکره؛ سپیده بارزمان؛ علی شاهبایی کوتنایی
چکیده
مؤلفههای مکانی از عوامل مؤثر در بروز تغییرات رفتار بارش در یک محدوده میباشند و این امر ضرورت استفاده از علم زمین آمار در مطالعات بارش را نشان میدهد. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با استفاده از فراسنج های نیمتغییرنما و رگرسیون جغرافیایی موزون، الگوی بارشهای 121 ایستگاه هواشناسی شامل 27 ایستگاه همدید،7 ایستگاه اقلیمشناسی و 87 ایستگاه ...
بیشتر
مؤلفههای مکانی از عوامل مؤثر در بروز تغییرات رفتار بارش در یک محدوده میباشند و این امر ضرورت استفاده از علم زمین آمار در مطالعات بارش را نشان میدهد. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با استفاده از فراسنج های نیمتغییرنما و رگرسیون جغرافیایی موزون، الگوی بارشهای 121 ایستگاه هواشناسی شامل 27 ایستگاه همدید،7 ایستگاه اقلیمشناسی و 87 ایستگاه بارانسنجی سازمان هواشناسی کشور در دوره آماری 2014-1994 برای فصل بهار مورد بررسی قرار گیرد. نتایج حاصل از آماره نیم تغییر نما نشان داد که ساختار مکانی بارش از ماه آوریل به سمت ماه ژوئن کاهش یافته است ؛ که نشاندهنده کاهش وسعت عمل سیستمهای بزرگ مقیاس در بارش محدوده مطالعاتی و افزایش توان عوامل محلی در وقوع بارش است. بر اساس مدل رگرسیون جغرافیایی موزون مشخص گردید که در تمام منطقه، ناهمواریها بیشترین اثر را در کنترل بارش دارد و علاوه بر آن در کردستان و جنوب آذربایجان غربی جهت شیب، در اردبیل و شمال آذربایجان شرقی عامل شیب بر بارش اثر گذار هستند. همچنین اثرات عامل عرض جغرافیایی منطبق بر حضور بادهای غربی در محدوده بوده و در ماه آوریل در کردستان و در ماههای می و ژوئن در آذربایجان شرقی بیشترین اثرات را داشتهاست.
آب و هواشناسی
سعید جهانبخش؛ غلام حسن محمدی؛ شهناز راشدی؛ عاطفه حسینی صدر
چکیده
در پژوهش حاضر با هدف تحلیل روند میانگین حداقل دما در شمال غرب ایران، از آزمون ناپارامتریک من-کندال استفاده شد. برای این منظور از دادههای ماهانهی حداقل دما در ماههای ژانویه، فوریه، مارس، آوریل و همچنین نوامبر و دسامبر در 35 ایستگاه سینوپتیک طی دوره آماری 24ساله (1987-2010) استفاده شد. به منظور پهنه بندی پراکندگی میانگین حداقل دما ...
بیشتر
در پژوهش حاضر با هدف تحلیل روند میانگین حداقل دما در شمال غرب ایران، از آزمون ناپارامتریک من-کندال استفاده شد. برای این منظور از دادههای ماهانهی حداقل دما در ماههای ژانویه، فوریه، مارس، آوریل و همچنین نوامبر و دسامبر در 35 ایستگاه سینوپتیک طی دوره آماری 24ساله (1987-2010) استفاده شد. به منظور پهنه بندی پراکندگی میانگین حداقل دما از روش درونیابی کریجینگ استفاده شد. طبق نتایج پژوهش، میانگین حداقل دما در اغلب مناطق شمال غرب رو به افزایش است به طوری که در ماههای فوریه، مارس و دسامبر به ترتیب در 22، 19 و 17 ایستگاه از 35 ایستگاه مورد مطالعه، روند افزایشی مشاهده گردید. این در حالیست که تنها در ماه آوریل آن هم در 6 ایستگاه هواشناسی روند کاهشی داشته و روند آن در ماههای نوامبر و ژانویه از ثبات نسبی برخوردار است. از لحاظ پراکندگی مکانی، میانگین حداقل دما در بخشهای کوهستانی شمال غرب و جنوب شرق کمتر و بر عکس در قسمتهای پست و هموار شمال شرق و جنوب غرب بیشتر از میانگین منطقه است. همچنین مشخص گردید میانگین منطقهای حداقل دما و روند آن در شمال غرب ایران در ماههای مختلف سال رفتار یکسانی نداشته است به طوری که میانگین آن در ماه ژانویه کاهش یافته و در ماه آوریل افزایش پیدا کرده و در ماههای نوامبر و دسامبر روند دما ثابت و بدون تغییر بوده است.
ژئومورفولوژی
رشید سعیدابادی
چکیده
از عوامل کنترل کننده فراسنجهای جوی، پوشش سطحی است که از پیامدهای تغییر در آن، ایجاد تغییر در ماهیت اقلیمی یک منطقه است. از مصداقهای تغییر در پوشش سطحی در ایران، تغییر سطح آب دریاچه ارومیه و خشک شدن بخشهای وسیعی از آن است. هدف از این مطالعه آشکارسازی اثرات خشک شدن دریاچه ارومیه در فراسنجهای جوی دما، ...
بیشتر
از عوامل کنترل کننده فراسنجهای جوی، پوشش سطحی است که از پیامدهای تغییر در آن، ایجاد تغییر در ماهیت اقلیمی یک منطقه است. از مصداقهای تغییر در پوشش سطحی در ایران، تغییر سطح آب دریاچه ارومیه و خشک شدن بخشهای وسیعی از آن است. هدف از این مطالعه آشکارسازی اثرات خشک شدن دریاچه ارومیه در فراسنجهای جوی دما، بارش در شمال غربی کشور است. بدین منظور در این مطالعه دو طرحواره مطرح گردید که اولی به شبیهسازی وضعیت اقلیمی منطقه با توجه به وجود دریاچه و دومی به شبیهسازی وضعیت اقلیمی منطقه با توجه به عدم وجود دریاچه، می پردازد. برای شبیهسازیها از مدلهای [1]TAPM و [2]RegCM4 استفاده شده است. مدلسازیها برای سالهای 2003 و 2006 اجرا گردید و نتایج نشان میدهد که مدل RegCM4 از نتایج قابل قبولتری نسبت به دیگر مدل مورد استفاده، برخوردار است. بهطور یکه هم دقت مدل در شبیهسازی متغیرهای جوی بیشتر بوده و هم اثر دریاچه در ماهیت دما و بارش منطق بهطور واقعیتری شبهسازی نموده است. بر اثر خشک شدن دریاچه ارومیه میزان بارش (میانگین 10 درصد) در منطقه کاهش پیدا می کند که این کاهش در فصل بهار بیش از دیگر فصول است. متوسط دما در دوره سرد سال کمتر از 5/0 درجه کاهش و در دوره گرم سال 5/0 درجه افزایش میابد. لازم به توضیح است که اثر دریاچه در ماهیت اقلیمی مناطق غربی و شرقی دریاچه به یک اندازه بوده و تفاوت قابل توجهی ندارد. [1]- The Air Pollution Model [2] - Regional Climate Model
مجید رضایی بنفشه؛ فرشته حسینعلیپور گزی؛ فاطمه جعفری شندی؛ مجید علی محمدی
دوره 19، شماره 53 ، مهر 1394، ، صفحه 117-135
چکیده
در این پژوهش بارشهای سنگین پهنه شمال غرب ایران با استفاده از رویکرد محیطی به گردشی بررسی شده است. بههمین منظور، با استفاده از پایگاه داده بارش روزانه پهنه شمال غرب ایران، نقشههای همبارش از روز 1/1/1340 تا 1/1/1388 بر روی یاختههایی به ابعاد 14×14 کیلومتر، به روش کریگینگ میانیابی و ترسیم شد (ماتریس 533×17508). بر مبنای ...
بیشتر
در این پژوهش بارشهای سنگین پهنه شمال غرب ایران با استفاده از رویکرد محیطی به گردشی بررسی شده است. بههمین منظور، با استفاده از پایگاه داده بارش روزانه پهنه شمال غرب ایران، نقشههای همبارش از روز 1/1/1340 تا 1/1/1388 بر روی یاختههایی به ابعاد 14×14 کیلومتر، به روش کریگینگ میانیابی و ترسیم شد (ماتریس 533×17508). بر مبنای دادههای حاصل از میانیابی، بارشهای سنگین پهنه انتخاب و بررسی شد. این بارشها در محدوده وسیعی از صفر تا 120درجه شرقی و صفر تا 80 درجه شمالی در ترازهای 500، 600، 700، 850، 925 و 1000هکتوپاسکال و در چهار دیدهبانی در ساعتهای 00:00، 06:00، 12:00 و 18:00زولو، محاسبه شد. نتایج پژوهش نشان دادکه چهار الگوی گردشی ضخامت در بهوجود آمدن اینگونه بارشها مؤثر بوده است. در تحلیل این بارشها برای هر الگوی گردشی یک روز نماینده معرفی گردید. نتایج تحلیل نشان داد که الگوی گردشی شماره 2، بیشتر بارشها را توجیه مـیکند. این یافتهها میتواند نقش مهمی در پیشبینی بارش و جلوگیری از وقوع سیل در پهنه مطالعاتی ایفا نمایند[1].
[1]ـ این مقاله مستخرج از طرح پژوهشی با حمایت دانشگاه تبریز بوده و بدین وسیلخ قدردانی میگردد.